Quá trình khủng hoảng và tan rã của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu bắt đầu từ cuối thập kỷ 1980 và kéo dài đến những năm 1990. Dưới đây là một tóm tắt về quá trình này:
1. Khủng hoảng kinh tế và chính trị: - Kinh tế: Hệ thống kinh tế trung ương kiểm soát và quản lý của chủ nghĩa xã hội không còn hiệu quả. Sự phụ thuộc vào nguồn tài nguyên thiên nhiên và sự thiếu hụt công nghệ đã gây ra khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng, với tình trạng thiếu thốn hàng hóa và nguyên liệu, lạm phát và nợ nước ngoại. - Chính trị: Hệ thống chính trị độc tài và không có sự đa dạng chính trị đã gây ra sự bất mãn và phản đối từ phía dân chúng. Sự kiểm soát chặt chẽ của Đảng Cộng sản và việc không cho phép tự do ngôn luận và tự do biểu đạt đã gây ra sự phản kháng và phong trào dân chủ.
2. Sự sụp đổ của chế độ chủ nghĩa xã hội: - Sự kiện quan trọng nhất là sự sụp đổ của Bức tường Berlin vào năm 1989, đánh dấu sự kết thúc của chế độ chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu. Các nước Đông Âu khác như Ba Lan, Hungary, Cộng hòa Séc và Slovakia cũng đã trải qua quá trình chuyển đổi chính trị và kinh tế. - Trong Liên Xô, sự sụp đổ của chế độ chủ nghĩa xã hội diễn ra vào năm 1991 sau cuộc đảo chính không bạo lực. Các nước thành viên của Liên Xô đã tách ra và trở thành các quốc gia độc lập, như Nga, Ukraina, Belarus và các nước Trung Á.
3. Quá trình chuyển đổi và hậu quả: - Quá trình chuyển đổi từ chủ nghĩa xã hội sang kinh tế thị trường và chính trị dân chủ đã gặp nhiều khó khăn và rủi ro. Các nước Đông Âu và Liên Xô đã phải đối mặt với sự suy thoái kinh tế, tăng trưởng thất thường, thất nghiệp và sự bất ổn chính trị.