Trong các tác phẩm văn nghị luận của thời Trung đại, Chiếu dời đô của Lí Công Uẩn, hay Lí Thái Tổ, đóng một vị trí quan trọng không thể bỏ qua. Đây không chỉ là một tác phẩm văn học, mà còn là bước khởi đầu quan trọng cho sự phát triển văn hóa của thời kỳ Lí - Trần. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn cả là đây là tác phẩm đầu tiên thể hiện sự khao khát mạnh mẽ về một đất nước độc lập, thống nhất, và mạnh mẽ của dân tộc Đại Việt đang trong quá trình phát triển.

Việc Chiếu dời đô ra đời xảy ra trong một bối cảnh lịch sử đặc biệt. Không phải là do cuộc chiến tranh ngoại xâm đang đe dọa biên cương, như trong trường hợp của Hịch tướng sĩ. Cũng không phải là do tình hình nước nổi rộ và phấn khích như trong trường hợp của Bình ngô đại cáo. Thời điểm đó, Đại Việt đang trải qua một thời kỳ tương đối yên bình. Tuy nhiên, tình hình yên bình đó vẫn còn rất mong manh, và nguy cơ bị xâm lược vẫn tiềm ẩn. Đó là thời điểm mà dân tộc đã giành được chủ quyền, có lãnh thổ riêng, và hệ thống chính trị riêng, nhưng các triều đại Đinh - Tiền Lê liên tiếp thất bại và biến mất khá nhanh. Sau khi nhà Lí lên nắm quyền, họ phải đối mặt với trách nhiệm nặng nề: làm thế nào để bảo vệ và phát triển quốc gia, làm thế nào để giữ vững những thành tựu của tổ tiên? Tất cả những lo âu này đã đóng vai trò quan trọng trong quyết định của Lí Thái Tổ về việc dời đô, và bức Chiếu đã ra đời dưới sự lý do đó.

Không ai hiểu rõ hơn Lí Công Uẩn về lý do và lợi ích của việc dời đô hơn ông. Trong lịch sử của nhân loại, đã có nhiều trường hợp dời đô. Một ví dụ gần gũi là Trung Quốc, nước hàng xóm của Đại Việt, đã phải thay đổi kinh đô nhiều lần, ví dụ như nhà Thương thay đổi kinh đô năm lần dưới triều đại vua Bàn Canh, và nhà Chu thay đổi kinh đô ba lần dưới triều đại vua Thành Vương. Các việc dời đô của họ không phải là quyết định đột ngột hoặc tùy tiện theo ý riêng, mà đều được suy tính kỹ lưỡng, với mục tiêu là tốt cho sự thịnh vượng, tồn tại của quốc gia và hạnh phúc của nhân dân. Lí Thái Tổ đã nắm vững bài học từ những triều đại Trung Hoa và kết hợp với tình hình thực tế của Đại Việt, ông đã nhận ra rằng Hoa Lư, nơi mà mình đang đặt kinh đô, không phải là lựa chọn tối ưu để thúc đẩy sự phát triển, bảo toàn và thịnh vượng của vương triều. Thành Đại La (nay là Hà Nội) trở thành lựa chọn lý tưởng cho việc xây dựng một kinh đô lâu dài.

Lí Thái Tổ đã không chỉ đưa ra lý do về lợi thế to lớn của Thành Đại La mà không có bất kỳ nơi nào khác trên toàn quốc Đại Việt. Thành Đại La không chỉ nằm ở vị trí địa lý trung tâm, mà còn nằm trên địa thế mạnh mẽ, với sự kết hợp hoàn hảo giữa núi non và sông nước. Đất đai ở đây rộng lớn và phẳng mịn, dân cư không phải đối mặt với nguy cơ ngập lụt, và tài nguyên phong phú. Ngoài ra, Thành Đại La cũng là trung tâm chính trị và văn hóa quan trọng, thu hút những tài năng và tài liệu từ khắp nơi. Lí Thái Tổ đã thể hiện sự thấu hiểu sâu sắc về tình hình chính trị và văn hóa của quốc gia, và quyết định dời đô đã được đánh giá là một bước quyết định đúng đắn.

Khát vọng của Lí Thái Tổ không chỉ là khát vọng của một vị vua, mà còn là khát vọng của cả dân tộc Đại Việt. Chiếu dời đô đã chạm vào niềm khao khát chung của người dân Đại Việt về việc xây dựng một đất nước độc lập, thống nhất và mạnh mẽ, và đã nhận được sự ủng hộ nồng nhiệt từ mọi người. Việc xây dựng một kinh đô mới đã đánh dấu một bước quan trọng trong lịch sử Đại Việt và sự tồn tại của nó đã được đảm bảo lâu dài. Chiếu dời đô không chỉ thể hiện sự khao khát mà còn thể hiện sự kiêng nể của dân tộc Đại Việt. Tại thời điểm đó, dù quốc gia còn yếu ớt và chưa đủ sức đối phó với nguy cơ xâm lược nếu định đô ở đồng bằng, nhưng với sự lãnh đạo của Lí Thái Tổ, người ta thấy rõ khí phách anh hùng và lòng tin vào khả năng của mình. Khí phách của vị vua đầu tiên của triều đại Lí cũng là khí phách của toàn triều đại và của dân tộc Đại Việt trong quá trình phát triển và trưởng thành.

Ngày nay, khi ta đọc lại Chiếu dời đô và suy ngẫm sâu về tư tưởng của nó, ta càng hiểu sâu hơn về sự sáng suốt và quyết định đúng đắn của một vị vua tài năng. Ta cảm ơn ông đã đặt nền móng cho sự bền vững, thịnh vượng của đất nước, và ta cảm phục và quý trọng ông hơn bao giờ hết.