Kim Nham là một nho sinh, trọ học ở Trảng An). Sau khi kết duyên với Xuý Vân, chàng tiếp tục lên kinh miệt mài đèn sách đợi khoa thi, để Xuý Vân sống trong cảnh cô đơn, buồn bã. Ở quê, Xuý Vân bị gãy Trân Phương tán tỉnh, hứa hẹn ngon ngọt. Nàng giả điên với hi vọng thoát khỏi Kim Nham để theo Trần Phương. Sau những cố gắng chạy chữa cho vợ không thành, Kim Nham đành phải để nàng được tự do. Xuý Vân tìm đến Trần Phương nhưng bị hẳn trở mặt, quay lưng. Từ chỗ giả điên, Xuý Vân đã hoá điên thật. Đoạn trích dưới đây thể hiện cảnh Xuý Vân tự dựng lên màn điên loạn của chính mình.

XUÝ VÂN (Nói lệch):

Đau thiết thiệt van,
Than cùng bà Nguyệt”
Đánh cho lẽ liệt,
Chết mệt con đồng.
Bắt đò sang sông,
Bộ đồ, bớ đò”.

(Vỉa):

Tôi kêu đò, đồ nọ không thưa,
Tôi càng chờ càng đợi, càng trưa chuyến đò.

(Hát quá giang):

Nên tôi phải luy đò,
Cách con sông nên tôi phải lụy đò,
Bởi ông trời tối, phải luy cô bán hàng.
Chả nên gia thất thì về,
Ở làm chỉ mãi cho chúng chê, bạn cười. trạng thái tâm lý gì của
Tôi chắp tay lạy bạn đừng cười,
Tôi không trăng gió lại gặp người gió trăng.
Gió trăng thời mặc gió trăng,
Ai ơi giữ lấy đạo hằng chớ quên.
Chị em ơi!
Ra đây có phải xưng danh không nhỉ?

(Đế):

Không xưng danh, ai biết là ai?

XUÝ VÂN:

Bước chân vào tối thưa rằng vậy,
Chẳng giấu gì Xuý Vân là tôi,
Tuy đại đột, tài cao vô giá,
Thiên hạ đồn rằng tôi hát hay đã lạ,
Ai cũng gọi là cô ả Xuý Vân.
Phụ Kim Nham, say đắm Trần Phương,
Nên đến nổi điên cuồng, rồ dại.

(Hát điệu con gà rừng):

Con gà rừng ăn lẫn với công,
Đắng cay chẳng có chịu được,
Mà để láng giểng ai hay?
Bông bông dắt, bông bông díu,
Xa xa lắc, xa xa líu,
Láng giềng ai hay, úc bởi xuân huyên
Chờ cho bông lúa chín vàng,
Để anh đi gặt, để nàng mang cơm.
Bông bông dắt, bông bông díu,
Xa xa lắc, xa xa líu,
Láng giềng ai hay, úc bởi xuân huyên.

(Tiếng trống nhịp nối lên, Xu Vận múa điệu bắt nhện, xe tơ, dệt cửi. Múa xong, Xuý Vân hát lên rồi cười nhà hát điệu sa lệch).

Rủ nhau lên núi Thiên Thai,
Thấy hai con quạ đang ăn xoài trên cây.
Ba cô bán mắm trong làng,
Mắm không bán hết, còn quang với thùng…
Chị em ơi, tội thân thân tôi vài câu nhé.

(Đế):

Ờ.

XUÝ VÂN (Nói điệu sử rầu):

Than ôi!
Tôi thương nhân ngãi, tôi nhớ nhân tình
Đêm năm canh tôi thức cả vừa năm.

(Hát sắp):

Than rằng nhân ngãi, cựu tình tôi đâu
Con cá rô nằm vũng chân trâu,
Để cho năm bảy cần câu châu vào!

(Nói):

Chị em ơi, tôi hát xuôi cũng được,
Mà tôi hát ngược cũng hay,
Tôi hát câu này cho chị em nghe nhé!

(Hát ngược):

Chiếc trống cơm, ai khéo vỗ nên bông,
Một đàn các cö con gái lội sông té bèo.
Chuột đậu cành rào, muỗi ấp cánh dơi,
Ông Bụt kia bẻ cổ con nai,
Cái trứng gà mà tha con qua lên ngồi trên cây.
Ở trong đình có cái khua, cái nhôi”
Ở trong cái nón có cái kèo, cái cột, cách liên hệ bÃIt thường
Ở dưới sông có cái phố bán bát, giả điện.
Lên trên biển ta đốn gỗ làm nhà, Ta
Con ma kia ấp trứng ba ba,
Cưỡi con gà mà đi đánh giặc!