Nguyễn Thành Long (sinh năm 1925, mất năm 1991) là một cây bút chuyên về truyện ngắn và kí. Ông viết văn từ thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa là kết quả của chuyến đi lên Lào Cai trong mùa hè năm 1970 của ông. Qua tác phẩm này, Nguyễn Thành Long đã khắc họa thành công hình ảnh, vẻ đẹp những người lao động bình thường và ý nghĩa của những công việc thầm lặng, mà tiêu biểu là anh thanh niên làm công tác khí tượng ở một mình trên đỉnh núi cao.

Tình huống truyện được xây dựng khá đơn giản, đó là cuộc gặp gỡ tình cờ, ngắn ngủi giữa ông họa sĩ, cô kĩ sư và anh thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn, Sa Pa. Nhân vật chính của truyện - anh thanh niên - chỉ xuất hiện trong chốc lát nhưng là điểm sáng nổi bật nhất trong bức tranh mà tác giả tập trung thể hiện. Tác giả khắc hoạ hình ảnh anh thanh niên có dáng người thấp bé nhưng sống một mình trên đỉnh Yên Sơn cao hơn hai nghìn mét, quanh năm suốt tháng giữa cái lặng lẽ mênh mông của cỏ cây, mây núi. Công việc của anh là làm vật lý địa cầu khiêm khí tượng thủy văn, "đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất". Anh phải dậy vào một giờ đêm, khi bên ngoài rét đến nỗi "lúc vào lại không ngủ được". Anh kể: "Cái lặng im lúc đó mới thật dễ sợ: Nó như bị gió chặt ra từng khúc, mà gió thì giống những nhát chổi lớn muốn quét đi tất cả, ném vứt lung tung". Lời kể ấy chứng tỏ anh đã nếm trải gian khổ để mà hoàn thành công việc. Nhưng cái khó khăn, thách thức lớn nhất đối với anh chính là sự cô đơn thường trực, lúc nào cũng "thèm người". Với những người bạn mới như ông họa sĩ, cô kĩ sư anh vui mừng đến luống cuống khi biết họ sẽ lên thăm nơi ở và làm việc của mình. Anh đếm từng phút tìm thời gian gặp gỡ gắn bó vô cùng, anh thèm khao khát nghe chuyện dưới xuôi. Tuy vậy, anh vẫn luôn giữ tinh thần lạc quan, anh quan niệm về người cô đơn rất đơn giản: "Khi ta làm việc ta với công việc là đôi huống chi việc của cháu gắn liền với việc của bao anh em đồng chí dưới kia". Rõ ràng cuộc sống của anh không còn buồn tẻ và cô đơn vì anh còn có một nguồn vui khác là công việc: "Huống chi việc của cháu gắn liền với việc của bao anh em, đồng chí dưới kia. Công việc của cháu gian khổ thế đấy nhưng cắt bỏ nó đi cháu buồn đến chết mất". Tình yêu nghề đã làm anh không thấy cô đơn dù một mình anh giữa Sa Pa quanh năm với cây cỏ và mây mù.

Tuy công việc khó khăn, vất vả, điều kiện sống còn nhiều thiếu thốn nhưng người thanh niên ấy vẫn luôn biết sắp xếp và lo toan cho cuộc sống riêng. Anh tự biết làm cho cuộc sống của mình vui vẻ đầm ấm thơ mộng, ý nghĩa. Anh trồng hoa "hoa dơn, hoa thược dược, vàng, tím,… vườn hoa khoe sắc rực rỡ hàng ngày như động viên tiếp sức làm cho tâm hồn mộng mơ, yêu cuộc sống". Anh đọc sách, trò chuyện, lấy sách làm bạn tri ân, tri kỉ. Anh nuôi gà lấy thêm thực phẩm, tạo không khí gia đình vui tươi đầm ấm. Thế giới riêng của anh “một gian nhà ba gian sạch sẽ với bàn ghế, sách vở… Có lẽ chính lối sống đẹp đẽ đó khiến anh quên đi hoàn cảnh cô độc, công việc khắc nghiệt để thấy yêu nghề yêu cuộc sống hơn.

Thêm vào đó, anh luôn cảm thấy mình nhỏ bé và bình thường so với nhiều người khác. Anh cho rằng độ cao anh đang ở và làm việc chưa là gì so với người bạn “trên đỉnh Phan-xi-păng cao ba nghìn một trăm bốn mươi hai mét”. Anh còn là người có tấm lòng nhân hậu và cao đẹp. Anh gửi biếu vợ bác lái xe vừa ốm dậy củ tam thất. Anh tặng cô kĩ sư lên thăm nhà mình một bó hoa rõ to và đẹp. Anh gửi các vị khách một làn trứng để ăn trưa. Toàn là cây nhà lá vườn, nhưng đằng sau món quà ấy là cả một tấm lòng cao cả đầy tình người. Khi ông họa sĩ muốn vẽ chân dung anh, anh đã nhiệt tình giới thiệu với ông họa sĩ nhiều người khác xứng đáng hơn mình: ông kĩ sư vườn rau ngày này sang ngày khác ông ngồi im trong vườn su hào, rình xem cách ong lấy phấn, thụ phấn cho hoa su hào rồi để được theo ý mình tự ông cầm một chiếc que, mỗi ngày chín mười giờ sáng lúc hoa tung cánh đi từng cây su hào làm thay cho ong, hàng vạn cây như vậy để củ su hào nhân dân toàn miền Bắc nước ta được ăn to hơn, ngọt hơn trước. Hay đồng chí nghiên cứu khoa học mười một năm không rời xa cơ quan, không đi đến đâu mà tìm vợ, trán đồng chí cứ hói dần đi còn cái bản đồ sét thì sắp hoàn thành.

Qua hình ảnh và câu chuyện của anh thanh niên làm công tác khí tượng ở Sa Pa, tác giả Nguyễn Thành Long đã đem đến cho chúng ta tấm gương của một người thanh niên nhiệt huyết, yêu đời, luôn say mê và hết mình cống hiến cho công việc. Từ đó, tác giả cũng muốn nhắn nhủ với chúng ta rằng: Hãy sống một cuộc đời có ý nghĩa, không chỉ vì bản thân mà còn vì xã hội, đất nước, như hai câu hát:

“Đừng hỏi Tổ quốc đã làm gì cho ta

Mà tự hỏi ta đã làm gì cho Tổ quốc hôm nay”

>> Xem thêm: Cảm nhận về nhân vật anh thanh niên trong Lặng lẽ Sapa hay nhất​

Lặng lẽ Sa Pa là một trong những truyện ngắn đặc sắc của tác giả Nguyễn Thành Long. Tác phẩm được sáng tác sau khi tác giả thực hiện chuyến đi thực tế ở Lào Cai năm 1970. Toàn câu truyện là một bài ca ca ngợi những con người mới, những con người nhiệt tình lao động, những con người có lý tưởng sống cao đẹp, khao khát cống hiến sức lực tuổi trẻ, hạnh phúc của cuộc đời mình cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tất cả những vẻ đẹp đó đã được tác giả thể hiện thành công qua nhân vật anh thanh niên, một chàng trai trẻ không rõ tên tuổi nhưng tràn đầy nhiệt tình yêu nước và say mê công việc.

Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa được xây dựng xoay quanh một tình huống truyện tuy đơn giản nhưng lại tự nhiên. Đó chính là cuộc gặp gỡ tình cờ của những người khách trên chuyến xe lên Sa Pa với anh thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn. Anh thanh niên hiện lên là một chàng trai 27 tuổi, tầm vóc nhỏ bé, khuôn mặt tươi tắn, nụ cười luôn rạng rỡ và thường trực trên môi. Nếu chỉ xét về vẻ bề ngoài, nhân vật anh thanh niên cũng chỉ là một chàng trai bình thường như bao chàng trai khác, nhưng điều khiến mọi người ấn tượng về anh là sự thầm lặng hi sinh, là tinh thần trách nhiệm, lạc quan và yêu công việc ẩn bên trong vóc dáng nhỏ bé đó. Ở cái tuổi còn rất trẻ, anh chấp nhận sống trong hoàn cảnh khắc nghiệt, thiếu thốn, cô đơn và thực hiện những công việc đầy khó khăn, gian khổ của một người làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu trên đỉnh núi Yên Sơn cao hai nghìn sáu trăm mét, suốt bốn mùa chỉ toàn cây cỏ và mây mù lạnh lẽo.

Ở anh thanh niên, trước hết ta thấy hiện lên rõ ràng nhất là vẻ đẹp của một con người có trách nhiệm, yêu lao động và luôn hoàn thành công việc, nhiệm vụ được giao. Anh làm công tác khí tượng “đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mấy, đo chấn động mặt đất, tham gia vào việc dự báo thòi tiết trước hàng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu”. Những đêm mưa tuyết, lạnh cóng, anh vẫn cắm đèn bão ra vườn lúc một giờ sáng. Anh có công trong việc phát hiện ra một đám mây xốp trên bầu trời Hàm Rồng để không quân ta bắn hạ được nhiều máy bay Mỹ. Sống một mình giữa đỉnh núi cao, với một công việc đòi hỏi sự chính xác cao, không có ai theo dõi, quản lý nhưng anh vẫn luôn hoàn thành và báo cáo kết quả công việc của mình theo đúng giờ quy định: "bốn giờ, mười một giờ, bảy giờ tối và lại một giờ sáng".

Đồng thời, anh thanh niên còn là một người biết sắp xếp công việc và cuộc sống một cách khoa học và hợp lý. Sống một mình trên đỉnh núi cao, chắc hẳn mọi người đều nghĩ anh sẽ không mấy để ý sắp xếp cho nơi ở của mình. Ông họa sĩ từng nghĩ: "Khách tới bất ngờ, chắc cu cậu chưa kịp quét tước dọn dẹp, chưa kịp gặp chăn chẳng hạn", nhưng về thăm nơi ở của anh thanh niên mọi người sẽ thấy hoàn toàn ngược lại. Nơi ở của anh là một căn phòng trên đỉnh núi, anh sống một mình nhưng vẫn sắp xếp mọi thứ thật gọn gàng và vẫn giữ những thói quen thật tuyệt – anh trồng hoa, cả một vườn hoa với muôn vàn màu sắc, anh còn nuôi gà, uống nước chè mỗi ngày… Anh biết lấy sách để "trò chuyện", để học tập tiến bộ, trau dồi kiến thức. Có lẽ với anh, những cuốn sách ấy là người bạn để anh trải lòng mình, làm giàu có thêm cho tâm hồn và tri thức của bản thân. Cuộc đời riêng của anh thanh niên thu gọn lại trong một góc trái gian với chiếc giường con, một chiếc bàn học, một giá sách.

Anh thanh niên tuy trẻ tuổi nhưng anh có những suy nghĩ về cuộc sống thật sâu sắc, thật trách nhiệm. Điều đó thể hiện qua câu nói của anh với ông họa sĩ: "Người thì ai mà chả "thèm" hở bác? Mình sinh ra là gì... mình vì ai mà làm việc?". Đó, rõ ràng là những trăn trở của anh với cuộc sống. Anh hiểu rằng là con người ai cũng phải làm việc vì sự sống của bản thân và sự sống của cộng đồng. Thật đáng quý là anh đã tách mình ra khỏi những suy nghĩ tầm thường, cách sống tầm thường: "Cháu bỗng tự hỏi: cái nhớ xe nhớ người ấy thật ra là cái gì vậy? Nếu là nỗi nhớ phồn hoa đô thị thì xoàng". Có thể nói những suy nghĩ nghiêm túc của anh thanh niên đã bộc lộ tâm hồn trong sáng, cách sống đẹp, một thái độ trách nhiệm với cuộc sống. Không những thế, anh còn là một người khiêm tốn. Sự khiêm tốn ở anh còn được thể hiện rõ nét khi ông họa sĩ muốn vẽ anh, anh đã từ chối vì với anh thấy rằng còn có rất nhiều người đáng để ngợi ca, để vẽ hơn mình: "Không, xin bác đừng mất công vẽ cháu. Cháu không xứng đáng đâu, để cháu giới thiệu với bác những người khác đáng vẽ hơn".

Bằng một cốt truyện nhẹ nhàng, những chi tiết chân thực mà đầy tinh tế, ngôn ngữ đối thoại sinh động, Nguyễn Thành Long đã đem đến cho người đọc một cuộc gặp gỡ tình cờ mà thú vị nơi Sa Pa lặng lẽ. Thông qua hình tượng nhân vật chính của truyện là anh thanh niên, tác giả đã ngợi ca những con người lao động, hi sinh thầm lặng để cống hiến sức mình cho quê hương, đất nước. Đồng thời, chính cuộc sống lao động giản dị nhưng cao đẹp ấy sẽ góp phần tạo nên vẻ đẹp tâm hồn trong mỗi con người. Gấp lại truyện ngắn "Lặng lẽ Sa Pa" của Nguyễn Thành Long, lòng ta cứ xao xuyến vấn vương trước vẻ đẹp của những con người, trước những tình cảm chân thành, nồng hậu trong một cuộc sống đầy tin yêu