thạch Lam là một nhà văn lãng mạn khá nổi tiếng. Trong các tác phẩm của ông, truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa đã gây được nhiều ấn tượng, mang đậm dấu ấn của nhà văn này.

Truyện xoay quanh nhân vật chính là Sơn và Lan. Mở đầu tác phẩm, nhà văn đã miêu tả khung cảnh thiên nhiên lúc giao mùa - thời tiết chuyển sang mùa đông. Nhân vật Sơn ngủ dậy thấy mọi người trong nhà, mẹ và chị… đều “đã mặc áo rét cả rồi”. Ngoài sân “Gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo. Bầu trời không u ám, toàn một màu trắng đục”. Những cây lan trong chậu “lá rung động và hình như sắt lại vì rét”. Những câu văn miêu tả đầy tinh tế, khéo léo.

Tiếp đến, tác giả đã khắc họa khung cảnh sinh hoạt của gia đình Sơn lúc sáng sớm. Khi Sơn thức dậy thì mọi người trong nhà đều đã dậy từ lâu. Mẹ Sơn và chị Lan đang ngồi quạt hỏa lò để pha nước chè uống. Thấy Sơn, mẹ Sơn liền bảo Lan bê thúng quần áo ra. Nhìn chiếc áo bông cánh xanh đã cũ nhưng còn lành, mẹ Sơn nói: “Đây là cái áo của cô Duyên đấy”. Còn người vú già “với lấy cái áo lật đi lật lại ngắm nghía, tay mân mê các đường chỉ”. Nghe vậy, Sơn cũng “nhớ em, cảm động và thương em quá”. Cậu xúc động khi thấy mẹ “hơi rơm rớm nước mắt”. Cái áo bông chính là kỉ vật gợi lên tình cảm mẫu tử thiêng liêng, tình anh em sâu đậm và tình thương của vú già nhân hậu.

Sơn được mặc cái áo dạ chỉ đỏ lẫn áo vệ sinh, ngoài lại mặc phủ cái áo vải thâm. Sơn rủ chị Lan ra chợ chơi cùng lũ trẻ em sống ở gần chợ. Khi nhìn thấy chị em Sơn với những chiếc áo ấm thì liền đến gần xuýt xoa khen ngợi. Hình ảnh những đứa trẻ nghèo hiện lên đầy chân thực mà xót xa. Thằng Cúc, thằng Xuân, con Tí, con Túc vẫn mặc những bộ quần áo nâu bạc đã rách vá nhiều chỗ. Môi chúng nó “tím lại”, chỗ áo quần rách “da thịt thâm đi”. Gió lạnh thổi đến, chúng nó lại “run lên, hai hàm răng đập vào nhau”.

Đặc biệt nhất là hình ảnh của cô bé Hiên đang đứng “co ro” bên cột quán, trong gió lạnh chỉ mặc có manh áo “rách tả tơi”, “hở cả lưng và tay”. Thấy vậy, Sơn đã “động lòng thương” và chợt nhớ ra mẹ cái Hiên rất nghèo, nhớ đến em Duyên ngày trước vẫn cùng chơi với Hiên ở vườn nhà. Hai chị em bàn nhau về nhà lấy chiếc áo bông cũ đem cho Hiên. Chiếc áo chứa đựng biết bao tình người, thể hiện tình cảm san sẻ của một đứa trẻ có một trái tim giàu tình yêu thương.

Phần cuối truyện trở nên hấp dẫn hơn khi Sơn và Lan về nhà nghe người vú già nói mẹ đã biết chuyện. Cả hai lo sợ nên sang tìm Hiên để đòi lại chiếc áo nhưng không thấy cô bé đâu. Đến khi về nhà đã thấy mẹ Hiên đã đem cái áo bông đến trả mẹ của Sơn. Hành động này thể cho thấy có những con người trong xã hội xưa, dù sống khó khăn, khổ cực nhưng vẫn giữ vững phẩm chất tốt đẹp: “Đói cho sạch, rách cho thơm”. Mẹ Sơn biết rõ mọi chuyện, cũng đã cho mẹ Hiên vay tiền để may áo cho con. Điều đó thể hiện được tấm lòng nhân hậu, giàu tình yêu thương thật đáng trân trọng và khâm phục. Có lẽ, Sơn và Lan có được tấm lòng nhân hậu đó từ người mẹ của mình.

Qua Gió lạnh đầu mùa, Thạch Lam đã ca ngợi tình yêu thương, tấm lòng nhân ái của con người. Với giọng văn nhẹ nhàng, ngôn ngữ bình dị, nhưng truyện lại để lại ấn tượng sâu sắc cho người đọc.

Thạch Lam là một nhà văn nổi tiếng của Văn học Việt Nam trước Cách mạng. Ông rất thành công các tác phẩm truyện ngắn mang phong cách nhẹ nhàng, bình dị, giàu cảm xúc, đậm chất thơ. “Gió lạnh đầu mùa” cũng là một truyện như vậy. Với cốt truyện đơn giản, tác giả đã mang đến cho chúng ta một cái nhìn tích cực và trân trọng về tình cảm yêu thương, sự sẻ chia giữa người với người trong mùa đông lạnh giá. 

Để làm nổi bật lên chủ đề của tác phẩm, Thạch Lam đã đặt câu chuyện trong tình huống khi cái lạnh ập xuống bất ngờ “Vừa mới ngày hôm qua giời hãy còn nắng ấm và hanh”, thế mà “qua một đêm mưa rào, trời nổi gió bấc, rồi cái lạnh ở đâu đến…”. Cái lạnh vô tình ấp tới chính là chất xúc tác khiến cho những tình huống trong câu chuyện xảy ra. Ngoài ra, để tô đậm thêm không khí của đất trời vào một ngày đông, tác giả còn tỉ mỉ kể thêm: “đất khô trắng”, “cơn gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo”, “Trời không u ám, toàn một màu trắng đục. Những cây lan trong chậu, lá rung động và hình như sắt lại vì rét”,“Gió thổi mạnh làm Sơn thấy lạnh và cay mắt”. Có thể nói những gì mà Thạch Lam miêu tả đã hoàn toàn gợi được chính xác cái lạnh, cái rét của những ngày mùa đông ở vùng đồng bằng Bắc bộ.

Chính trong cái rét buốt ấy, tình yêu thương, chia sẻ giữa người với người được thể hiện rõ rệt. Cậu bé Sơn là nhân vật chính trong truyện này - người giàu lòng trắc ẩn và mang tấm lòng “thương người như thể thương thân”. Điều này có lẽ được bắt nguồn từ chính gia đình cậu bé. Sơn được sinh ra và lớn lên trong tình yêu thương của những người thân xung quanh. Điều này được thể hiện rất rõ trong những chi tiết đầu của truyện. Khi mới thức dậy, thấy trời rét, cậu không vội xuống giường mà cất tiếng gọi chị. Mẹ nghe thế liền bảo chị Lan lấy thúng áo ấm để mặc cho Sơn. Cậu được mẹ mặc cho áo ấm “cả cái áo dạ chỉ đỏ lẫn áo vệ sinh, ngoài lại mặc phủ cái áo vải thâm dài”. Không những thế, mẹ còn cẩn thận, tỉ mỉ “vuốt các tà áo cho phẳng phiu”. Những hành động rất nhỏ ấy đều cho thấy Sơn là cậu bé được nâng niu, yêu chiều. Ngoài ra, tình cảm của mọi người trong gia đình dành cho nhau cũng rất thân thiết, gắn bó. Khi nhìn thấy chiếc áo cũ của đứa em đã mất khi mới lên 4 tuổi, Sơn bỗng thấy “nhớ em, cảm động và thương em quá”, bà vú già thì “với lấy cái áo lật đi lật lại ngắm nghía, tay mân mê các đường chỉ”, mẹ Sơn thì yên lặng không nói gì, nhưng sau đó cậu lại thấy “mẹ hơi rơm rớm nước mắt”. Tất cả điều này đã chỉ ra rằng gia đình Sơn cực kì gắn bó, yêu thương nhau. 

Tuy là một cậu bé sống trong gia đình khá giả, có điều kiện, ngày lạnh được mẹ mặc cho nhiều lớp áo mới, đẹp nhưng cậu vẫn chơi cùng những đứa trẻ trong xóm chợ, “Thằng Cúc, thằng Xuân, con Tý, con Túc…ăn mặc không khác ngày thường, vẫn những bộ quần áo màu nâu bạc đã vá nhiều chỗ”. Thậm chí, khi thấy Hiên “co ro đứng bên cột quán, chỉ mặc có manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay”, hai chị em Sơn đã gọi nó ra chơi và hỏi thăm. Đến khi nhớ ra tình cảnh nghèo khó của Hiên, “Sơn thấy động lòng thương” và “Một ý nghĩ tốt bỗng thoáng qua trong trí” của cậu bé. Ý nghĩ ấy đã biến thành hành động khi hai chị em Sơn quyết định mang cái áo bông cũ của em Duyên cho Hiên. Tấm lòng biết giúp đỡ, san sẻ với người có hoàn cảnh khó khăn của hai chị em thật trong sáng, cao thượng, làm rung động trái tim người đọc. Không chỉ Sơn, mẹ cậu bé cũng đã truyền tải tình yêu bằng hành động của mình. Khi mẹ Hiên đến trả áo, mẹ Sơn đã cho mẹ Hiên mượn năm hào để may áo cho con. Chắc hẳn bà cũng không thể chịu được khi nhìn thấy một đứa trẻ co ro, tím tái trong mùa đông lạnh buốt vì không có áo mặc nên đã không trách phạt hai chị em Sơn. Tấm lòng cao cả, nhân hậu, hiền từ của một người mẹ cũng được hiện lên rõ ràng qua ngòi bút của Thạch Lam. 

Vậy là, “Gió lạnh đầu mùa” đã mượn cái lạnh đầu đông để mang đến những rung động sâu sắc về tình người. Trong đó có tình cảm gia đình đầy yêu thương, ấm áp và tình thương, lòng nhân ái với những hoàn cảnh bất hạnh trong xã hội. Bằng lối kể chuyện nhẹ nhàng, tinh tế, tác giả đã thể hiện niềm tin yêu, trân trọng dành cho con người,  ca ngợi đạo lí “thương người như thể thương thân”. Cốt truyện đi theo dòng cảm xúc của nhân vật trung tâm - cậu bé Sơn đã cho người đọc thật nhiều rung cảm về phẩm chất cao quý của một đứa trẻ ngây thơ, trong sáng. Thông qua Sơn, ta thấy được cách xây dựng nhân vật thông qua nhiều phương diện như hành động, lời nói nhưng chủ yếu qua từng cảm xúc, tâm trạng về chuyển biến của thiên nhiên, cảnh vật, sự việc đặc trưng của Thạch Lam. Sự kết hợp đặc sắc giữa kể và tả cảnh thiên nhiên cũng giúp khắc sâu trong lòng người đọc câu chuyện về sự sẻ chia trong cái lạnh như cắt da cắt thịt của Bắc bộ khi vào đông. 

Thạch Lam vốn đã rất nổi tiếng với các truyện ngắn khác như “Dưới bóng hoàng lan”, “Hai đứa trẻ”, Nhà mẹ Lê”, “Cô hàng xén”,... thế nhưng “Gió lạnh đầu mùa” lại tiếp tục là một dấu ấn đậm nét khác của ông trong việc truyền tải vòng lòng độc giả những trang văn đậm đà chất thơ, trữ tình, tinh tế, nhẹ nhàng, trong sáng.