Nguyễn Thành Long (sinh năm 1925, mất năm 1991) là một cây bút chuyên về truyện ngắn và kí. Ông viết văn từ thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa là kết quả của chuyến đi lên Lào Cai trong mùa hè năm 1970 của ông. Qua tác phẩm này, Nguyễn Thành Long đã khắc họa thành công hình ảnh, vẻ đẹp những người lao động bình thường và ý nghĩa của những công việc thầm lặng, mà tiêu biểu là anh thanh niên làm công tác khí tượng ở một mình trên đỉnh núi cao.

Tình huống truyện được xây dựng khá đơn giản, đó là cuộc gặp gỡ tình cờ, ngắn ngủi giữa ông họa sĩ, cô kĩ sư và anh thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn, Sa Pa. Nhân vật chính của truyện - anh thanh niên - chỉ xuất hiện trong chốc lát nhưng là điểm sáng nổi bật nhất trong bức tranh mà tác giả tập trung thể hiện. Tác giả khắc hoạ hình ảnh anh thanh niên có dáng người thấp bé nhưng sống một mình trên đỉnh Yên Sơn cao hơn hai nghìn mét, quanh năm suốt tháng giữa cái lặng lẽ mênh mông của cỏ cây, mây núi. Công việc của anh là làm vật lý địa cầu khiêm khí tượng thủy văn, "đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất". Anh phải dậy vào một giờ đêm, khi bên ngoài rét đến nỗi "lúc vào lại không ngủ được". Anh kể: "Cái lặng im lúc đó mới thật dễ sợ: Nó như bị gió chặt ra từng khúc, mà gió thì giống những nhát chổi lớn muốn quét đi tất cả, ném vứt lung tung". Lời kể ấy chứng tỏ anh đã nếm trải gian khổ để mà hoàn thành công việc. Nhưng cái khó khăn, thách thức lớn nhất đối với anh chính là sự cô đơn thường trực, lúc nào cũng "thèm người". Với những người bạn mới như ông họa sĩ, cô kĩ sư anh vui mừng đến luống cuống khi biết họ sẽ lên thăm nơi ở và làm việc của mình. Anh đếm từng phút tìm thời gian gặp gỡ gắn bó vô cùng, anh thèm khao khát nghe chuyện dưới xuôi. Tuy vậy, anh vẫn luôn giữ tinh thần lạc quan, anh quan niệm về người cô đơn rất đơn giản: "Khi ta làm việc ta với công việc là đôi huống chi việc của cháu gắn liền với việc của bao anh em đồng chí dưới kia". Rõ ràng cuộc sống của anh không còn buồn tẻ và cô đơn vì anh còn có một nguồn vui khác là công việc: "Huống chi việc của cháu gắn liền với việc của bao anh em, đồng chí dưới kia. Công việc của cháu gian khổ thế đấy nhưng cắt bỏ nó đi cháu buồn đến chết mất". Tình yêu nghề đã làm anh không thấy cô đơn dù một mình anh giữa Sa Pa quanh năm với cây cỏ và mây mù.

Tuy công việc khó khăn, vất vả, điều kiện sống còn nhiều thiếu thốn nhưng người thanh niên ấy vẫn luôn biết sắp xếp và lo toan cho cuộc sống riêng. Anh tự biết làm cho cuộc sống của mình vui vẻ đầm ấm thơ mộng, ý nghĩa. Anh trồng hoa "hoa dơn, hoa thược dược, vàng, tím,… vườn hoa khoe sắc rực rỡ hàng ngày như động viên tiếp sức làm cho tâm hồn mộng mơ, yêu cuộc sống". Anh đọc sách, trò chuyện, lấy sách làm bạn tri ân, tri kỉ. Anh nuôi gà lấy thêm thực phẩm, tạo không khí gia đình vui tươi đầm ấm. Thế giới riêng của anh “một gian nhà ba gian sạch sẽ với bàn ghế, sách vở… Có lẽ chính lối sống đẹp đẽ đó khiến anh quên đi hoàn cảnh cô độc, công việc khắc nghiệt để thấy yêu nghề yêu cuộc sống hơn.

Thêm vào đó, anh luôn cảm thấy mình nhỏ bé và bình thường so với nhiều người khác. Anh cho rằng độ cao anh đang ở và làm việc chưa là gì so với người bạn “trên đỉnh Phan-xi-păng cao ba nghìn một trăm bốn mươi hai mét”. Anh còn là người có tấm lòng nhân hậu và cao đẹp. Anh gửi biếu vợ bác lái xe vừa ốm dậy củ tam thất. Anh tặng cô kĩ sư lên thăm nhà mình một bó hoa rõ to và đẹp. Anh gửi các vị khách một làn trứng để ăn trưa. Toàn là cây nhà lá vườn, nhưng đằng sau món quà ấy là cả một tấm lòng cao cả đầy tình người. Khi ông họa sĩ muốn vẽ chân dung anh, anh đã nhiệt tình giới thiệu với ông họa sĩ nhiều người khác xứng đáng hơn mình: ông kĩ sư vườn rau ngày này sang ngày khác ông ngồi im trong vườn su hào, rình xem cách ong lấy phấn, thụ phấn cho hoa su hào rồi để được theo ý mình tự ông cầm một chiếc que, mỗi ngày chín mười giờ sáng lúc hoa tung cánh đi từng cây su hào làm thay cho ong, hàng vạn cây như vậy để củ su hào nhân dân toàn miền Bắc nước ta được ăn to hơn, ngọt hơn trước. Hay đồng chí nghiên cứu khoa học mười một năm không rời xa cơ quan, không đi đến đâu mà tìm vợ, trán đồng chí cứ hói dần đi còn cái bản đồ sét thì sắp hoàn thành.

Qua hình ảnh và câu chuyện của anh thanh niên làm công tác khí tượng ở Sa Pa, tác giả Nguyễn Thành Long đã đem đến cho chúng ta tấm gương của một người thanh niên nhiệt huyết, yêu đời, luôn say mê và hết mình cống hiến cho công việc. Từ đó, tác giả cũng muốn nhắn nhủ với chúng ta rằng: Hãy sống một cuộc đời có ý nghĩa, không chỉ vì bản thân mà còn vì xã hội, đất nước, như hai câu hát:

“Đừng hỏi Tổ quốc đã làm gì cho ta

Mà tự hỏi ta đã làm gì cho Tổ quốc hôm nay”