a. Vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên:
- Các hình ảnh gắn liền với thiên nhiên: 'am trúc hiên mai', 'nước', 'ao', 'nguyệt', 'đất cày', 'hoa', 'đêm tuyết'.
- Không gian sống yên bình, thanh tĩnh với hình ảnh của mái hiên và cây mai.
=> Không gian tách hẳn sự ồn ào, xô bồ của thế giới náo nhiệt bên ngoài.
- Khung cảnh nên thơ của thế giới tự nhiên:
+ 'nguyệt': trong thơ ca cổ, ánh trăng thường gợi ra vẻ nên thơ, trữ tình, là nguồn cảm hứng bất tận để lòng người bật ra ý thơ. Câu thơ 'nước dưỡng cho thanh, trì thưởng nguyệt': bóng trăng in xuống mặt nước trong xanh.
+ 'Đất cày ngõ ải, lảnh ương hoa': đất đã được cày cuốc, vun xới và phơi nắng nên rất khô, tơi, bở. Đây là môi trường sống thuận lợi của cỏ cây. Đất ươm mầm những loài hoa và giúp hoa tỏa hương thơm ngát.
=> Gợi ra sự tốt tươi, trù phú của vạn vật.
=> Thiên nhiên hiện lên tràn đầy sức sống, vừa yên bình vừa thơ mộng, trữ tình.
b. Tâm trạng của nhân vật trữ tình:
- Hài lòng, mãn nguyện với cuộc sống hiện tại:
+ 'Am trúc hiên mai ngày tháng qua': ngày qua ngày an yên ở nơi quê nhà.
+ 'Thị phi nào đến cõi yên hà': những đàm tiếu, dị nghị của thiên hạ không thể đến được chốn ở của nhà thơ. => Nhà thơ sống ở chốn thanh tĩnh, cách xa cuộc sống xô bồ, bỏ lại bên ngoài những thứ thị phi, đúng sai, phải trái của người đời.
+ 'Cơm ăn dầu có dưa muối;/ Áo mặc nài chi gấm là.': hài lòng với cuộc sống giản đơn, không màng đến vinh hoa phú quý.
- Thong thả, nhàn nhã:
+ 'Nước dưỡng cho thanh, trì thưởng nguyệt': Đây là lối nói ẩn dụ, nước giữ gìn sự thanh khiết để thưởng thức ánh trăng cũng như con người giữ gìn sự liêm khiết và cốt cách cao cả.
+ 'Đất cày ngõ ải, lảnh ương hoa': hoạt động cày cuốc, trồng trọt.
- Thăng hoa, lãng mạn:
+ 'Trong khi hứng động vừa đêm tuyết': Cảm hứng được khơi dậy vào đêm tuyết.
+ 'Ngâm được câu thần dặng dặng ca': cảm xúc tràn đầy, cất tiếng ngâm ca.
2.2. Đánh giá:
a. Nội dung:
- Bài thơ cho thấy vẻ đẹp tư tưởng, tâm hồn của tác giả Nguyễn Trãi. Đó là tình yêu thiên nhiên sâu sắc và cốt cách cao đẹp.
b. Nghệ thuật:
- Câu lục xen lẫn câu thất ở dòng thứ ba, tư.
- Hình ảnh thơ ước lệ, giản dị, gần gũi.
- Ngôn ngữ mộc mạc, mang giọng điệu của lời ăn tiếng nói hàng ngày.
3. Kết bài:
- Khẳng định giá trị của tác phẩm.

Nguyễn Trãi không chỉ là nhà văn hóa vĩ đại mà còn là nhà thơ tài năng của dân tộc. Ông đã được UNESCO tôn vinh là Danh nhân văn hóa thế giới nhờ những đóng góp xuất sắc. Bộ 'Quốc âm thi tập' sáng tác bằng chữ Nôm của ông đã góp phần quan trọng vào sự phát triển của thơ ca tiếng Việt, trong đó có tác phẩm nổi bật 'Ngôn chí' (bài 3). Đây là một tác phẩm có ý nghĩa sâu sắc, thể hiện nhân cách và tư tưởng tốt đẹp của nhà thơ Nguyễn Trãi.

Trong văn bản, nổi bật sự tươi đẹp của thiên nhiên. Các hình ảnh gắn liền với tự nhiên như 'am trúc hiên mai', 'nước', 'ao', 'nguyệt', 'đất cày', 'hoa', 'đêm tuyết'. Ở hai câu thơ đầu tiên, chúng ta có thể nhìn thấy không gian sống yên bình, thanh tĩnh qua hình ảnh của mái hiên và cây mai. Từ 'yên hà' không chỉ miêu tả nơi sống yên tĩnh mà còn thể hiện vẻ đẹp của bầu trời lúc bình minh hoặc hoàng hôn. Khói sương và sóng nước lan tỏa khắp nơi, kết hợp với ánh rực rỡ của bầu trời khi ban mai hay lúc hoàng hôn. Nơi ở của nhà thơ dường như tách biệt hoàn toàn với sự ồn ào và xô bồ của thế giới bên ngoài. Ở đó, chỉ có thi nhân và vẻ đẹp tuyệt vời của đất trời.

Trong những câu thơ tiếp theo, thiên nhiên hiện lên trong cảm nhận của nhân vật trữ tình vô cùng thơ mộng. Trong thơ ca cổ, ánh trăng không chỉ là nguồn sáng tự nhiên chói lọi giữa đêm tối mà còn là nguồn cảm hứng vô tận cho tâm hồn. Câu thơ 'nước dưỡng cho thanh, trì thưởng nguyệt' vừa mô tả độ trong của nước ao vừa lên tới sự huyền bí, lấp lánh của ánh trăng. Vào đêm thanh vắng, bóng trăng in xuống mặt nước trong xanh. Bức tranh thiên nhiên còn sống động với hình ảnh của 'đất' và 'hoa' ở dòng thơ 'Đất cày ngõ ải, lảnh ương hoa'. Đất được cày cuốc, vun xới cẩn thận nên rất khô, tơi và bở. Đây là môi trường lý tưởng cho sự sống của cây cỏ. Từ 'ương' được hiểu là nơi ấp ủ, tạo điều kiện cho cái gì đó nảy nở. Như vậy, đất làm mầm mống cho những loài hoa, giúp chúng tỏa hương thơm dễ chịu. Dòng thơ tạo nên bức tranh tươi tắn, phong phú của thế giới tự nhiên. Thiên nhiên hiện lên tràn đầy sức sống, yên bình và trữ tình qua ánh nhìn của người trữ tình.

Bên cạnh bức tranh thiên nhiên, ta còn chứng kiến tâm trạng và cảm xúc của nhân vật trữ tình trước cuộc sống hiện tại, nơi mà chủ thể bày tỏ sự hài lòng, thỏa mãn:

'Am trúc hiên mai ngày tháng qua.
Thị phi nào đến cõi yên hà.'

Cụm từ 'ngày tháng trôi đi' gợi lên sự chuyển động của thời gian, êm dịu như cuộc sống an bình của nhân vật trữ tình. Rút lui về ẩn náu, những cuộc tranh luận, phiền não của thế gian không thể tiếp cận 'Thị phi nào đến cõi yên bình'. Nhân vật trữ tình sống trong bình yên, xa lạ với xô bồ, bỏ lại ngoài kia mọi 'thị phi', tranh cãi, đúng sai của thế gian. Có vẻ như, chủ thể trữ tình đã đạt được sự tự do, thoải mái trong tâm hồn.

Ở câu ba, bốn, thể thơ đã trải qua sự biến đổi khi câu lục xen lẫn câu thất. Tác giả thể hiện sự mãn nguyện với cuộc sống hiện tại 'Cơm ăn dầu có dưa muối;/ Áo mặc nài chi gấm là'. Gấm là loại vải cao cấp được làm từ sợi tơ tằm. Đây là loại vải được coi là quý tộc vì có hoa văn phức tạp, hấp dẫn và mang lại cảm giác mềm mại, mịn màng cho người mặc. Vì vậy, gấm thường dành cho những vị vua, quan lại ở thời xưa. Bỏ lại quyền quý để trở về ẩn cư, nhân vật trữ tình không cần đến áo gấm, chỉ cần một bữa cơm đơn giản với dưa muối nhưng vẫn cảm thấy hạnh phúc, thoải mái. Đó là đẳng cấp của một con người thanh cao, không mải mê với vẻ ngoại hình và sự giàu có.

Câu thơ 'nước dưỡng cho thanh, trì thưởng nguyệt' đẹp như một bức tranh trữ tình, thơ mộng về thiên nhiên nhưng cũng chứa đựng tâm tư, tư duy của tác giả. Đây là một lối diễn đạt ẩn dụ của nhà thơ. Nước giữ gìn sự trong lành để thưởng thức ánh trăng, giống như con người cần giữ gìn, nuôi dưỡng lòng trong trắng để đón nhận những điều tốt đẹp. Cuộc sống diễn ra bình dị, thong thả, với công việc nông dân bình thường 'Đất cày ngõ ải, lảnh ương hoa'. Bây giờ, nhà thơ không còn là quan lại oai phong, xa hoa mà trở lại với cuộc sống giản dị của người nông dân, cuộc sống nhẹ nhàng, thoải mái.

Trong hai câu thơ cuối cùng, có vẻ như cảm xúc đạt đến đỉnh điểm, hứng khởi. Tác giả được truyền cảm hứng trong một đêm tuyết rơi. 'Câu thần' - những câu thơ tuyệt vời làm cho nhân vật trữ tình không kiềm được niềm vui, bắt đầu cất tiếng ngâm, ca.

Như vậy, với sự xen kẽ giữa câu lục và câu thất, cùng với hình ảnh thơ mộng, giản dị, gần gũi và ngôn ngữ mộc mạc, giọng điệu của lời nói hàng ngày, nhà thơ đã thể hiện tình yêu đối với thiên nhiên và niềm hạnh phúc khi lui về ẩn cư. Bài thơ là sự phản ánh rõ nét về tâm hồn và tư tưởng cao cả của Nguyễn Trãi. Ông là một con người vĩ đại, mang đầy tình yêu thương và lòng cao quý.

Không phải ngẫu nhiên mà Nguyễn Trãi được những người trí thức và thế hệ sau kính trọng. 'Ngôn chí' (bài 3) cùng các tác phẩm khác của ông đã thể hiện tư tưởng vượt thời đại, luôn liên quan chặt chẽ đến thiên nhiên, đất nước và con người. Bởi thế, tác phẩm của ông mãi mãi sống đọng trong trái tim của người Việt Nam.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tham khảo thêm bài Những tư duy sâu sắc của Nguyễn Trãi qua Ngôn chí, bài 3, Đánh giá vẻ đẹp tự nhiên trong Ngôn chí, bài 3 ... để hiểu sâu rộng hơn về tác phẩm. Các em có thể áp dụng thông tin này để viết bài, phát triển ý tưởng hay và đạt được điểm cao.

Nguyễn Trãi không chỉ là một nhà văn hóa vĩ đại mà còn là nhà thơ trữ tình sâu sắc. Ông để lại cho thơ ca Việt Nam nhiều tác phẩm xuất sắc, mang giá trị cao trong cả chữ Hán và chữ Nôm. Điển hình cho sự sáng tác ấy chính là bài thơ 'Ngôn chí' (bài 3). Tác phẩm làm nổi bật vẻ đẹp của thi sĩ qua đời sống hàng ngày.

'Ngôn chí' là một trong những bài thơ nổi bật trong bộ 21 bài của tập 'Quốc âm thi tập'. Tên gọi 'Ngôn chí' không chỉ đơn giản là 'nói chí' mà còn chứa đựng cả tinh thần chí lẫn tình. Thể thơ thất ngôn xen lục ngôn được Ức Trai áp dụng cho bài thơ này, đồng thời tạo điểm độc đáo trong sáng tạo thơ ca.

Ở những dòng đầu tiên, tác giả bày tỏ ba khía cạnh của cuộc sống cá nhân:

'Am trúc hiên mai ngày tháng qua.

Thị phi nào đến cõi yên hà. '

Nơi Nguyễn Trãi chọn làm nơi ẩn mình là 'am trúc', nơi mà hình ảnh rừng trúc bao quanh. Ngay trước hiên nhà, cây mai là biểu tượng của chí quân tử, thể hiện lý tưởng cao quý của thi sĩ. 'Am trúc, hiên mai' không chỉ là không gian 'yên bình' đếm thời gian, mà còn là nơi tác giả cảm nhận sự bình yên đang đợi chờ. Thi nhân tái hiện cuộc sống hòa mình với thiên nhiên, đề cao vẻ đẹp thanh bình. 'Thị phi' là thế giới hối hả, còn 'yên hà' là nơi ẩn mình, xa lìa cuộc sống ồn ào. Nguyễn Trãi lựa chọn cuộc sống 'lánh đục tìm trong', hòa mình với thiên nhiên, giữ tâm hồn trong sạch. Câu thơ 'Nước dưỡng cho thanh trì thưởng nguyệt' thể hiện tình cảm sâu sắc của tác giả với thiên nhiên, với ánh trăng. Nguyễn Trãi giữ nước ao để bóng trăng rơi xuống tạo nên hình ảnh đẹp mắt. Điều này làm lộ rõ tâm hồn nhạy cảm, tinh tế của thi nhân. Hình ảnh vườn cây được chăm sóc kỹ càng cho thấy Nguyễn Trãi như một người nông dân, chấp nhận những công việc bình dị để nuôi dưỡng tâm hồn. Bức tranh cuộc sống yên bình, tâm hồn thi sĩ được tái hiện qua những từ ngữ tinh tế.

Nguyễn Trãi không chỉ gắn bó với thiên nhiên mà còn chọn lối sống giản dị, thanh cao. 'Cơm ăn dầu có dưa muối/ Áo mặc nài chi gấm là', tác giả không mê trang trí, ăn mặc đơn giản. 'Dưa muối' là thức ăn quen thuộc, thể hiện sự gắn bó của Nguyễn Trãi với cuộc sống quê. Áo mặc của thi nhân không phải là gấm, lụa của quan lại, mà là những tấm áo giản dị. Điều này thể hiện sự bình dị, không mê trang sức, phú quý. Kết thúc bài thơ với hình ảnh 'Trong khi hứng động vừa đêm khuyết/ Ngâm được câu thần dặng dặng ca', Nguyễn Trãi tỏ ra tràn ngập cảm xúc, như con người hòa mình vào thiên nhiên, vũ trụ.

Cuộc sống yên bình và tâm hồn cao quý của Nguyễn Trãi được thể hiện rõ qua bài thơ. Thi sĩ chọn lối sống đơn giản, gắn bó với thiên nhiên và luôn lo lắng cho đất nước. Đây là tâm hồn quân tử, luôn nghĩ cho nhân dân.

Bằng cách sử dụng hình ảnh giản dị, mộc mạc, Nguyễn Trãi đã tạo nên một bức tranh thơ đẹp. Bài thơ là biểu tượng cho tình yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống và lòng yêu nước sâu sắc của tác giả.

Nguyễn Trãi, một trong những nhà thơ lớn của dân tộc, để lại nhiều tác phẩm quý giá cả chữ Hán và chữ Nôm. 'Ngôn chí' (bài 3) là một trong những tác phẩm nổi bật, làm rõ tình yêu nước và chủ nghĩa nhân đạo sâu sắc của ông. Bức tranh thiên nhiên yên bình trong làng quê được vẽ nét rõ nét qua bài thơ, là không gian tác giả gửi gắm suy nghĩ và quan niệm sống.

Những câu thơ đầu tiên là hình ảnh tươi đẹp của thi nhân trong cuộc sống hằng ngày: 'Am trúc hiên mai ngày tháng qua/ Thị phi nào đến cõi yên hà'. Rừng trúc rộng lớn được mở ra, cây mai trước hiên nhà tỏa sáng vẻ cao quý của người quân tử. 'Ngày tháng qua' là thời gian trôi đi, tạo nên cuộc sống bình dị hòa mình với thiên nhiên. Tách biệt khỏi xô bồ ồn ào, tác giả về với cõi 'yên hà' của mình, nơi chỉ có vẻ đẹp giản dị và bình yên.

Không chỉ chăm sóc tâm hồn ở nơi ẩn mình, Nguyễn Trãi còn giản dị trong sinh hoạt hàng ngày: 'Cơm ăn dầu có dưa muối/ Áo mặc nài chi gấm là'. Bữa ăn với 'dưa muối', một món quen thuộc của nông dân, và trang phục bình dị thể hiện cuộc sống đơn giản nhưng hạnh phúc của nhân vật trữ tình. Bốn câu thơ đầu tiên đã lên hình bức tranh cuộc sống thanh bình và giản dị của Nguyễn Trãi.

Những dòng thơ kế tiếp hé lộ vẻ đẹp tâm hồn sâu sắc của nhà thơ. 'Nước dưỡng cho thanh' người trữ tình giữ nước ao để bóng trăng thắp sáng, như 'thưởng nguyệt' tâm hồn. Ở đây, ẩn dụ tinh tế giữa việc ngắm trăng và việc nuôi dưỡng tâm hồn, nơi con người giữ gìn phẩm chất tốt đẹp. Nguyễn Trãi, như một người nông dân, hằng ngày 'Đất cày ngõ ải, lảnh ương hoa'. Tận hưởng việc vun xới, gieo trồng như một lão nông tại đình. Cuộc sống của ông đơn giản nhưng đẹp, gieo mầm hạnh phúc và tận hưởng sự tinh tế.

Ở hai câu thơ cuối, như điểm chấm hỏi cho toàn bộ bài thơ 'Trong khi hứng động vừa đêm tuyết/ Ngâm được câu thần dặng dặng ca'. Cảm xúc trong thi sĩ tràn ngập, như con người hòa mình với thiên nhiên và vũ trụ. Đó là khoảnh khắc thăng hoa, khiến tâm hồn không kiềm chế được mà hòa mình vào ngâm thơ.

Với hình ảnh giản dị, đậm chất dân tộc, Nguyễn Trãi tạo nên một bức tranh thơ đẹp và ý nghĩa. Trong 'Ngôn chí', ta hiểu rõ hơn về cuộc sống của một ẩn sĩ, từ bỏ quan trường để sống gần gũi với thiên nhiên và nhân dân. Lối sống thanh bạch và liêm khiết của nhà thơ được thể hiện qua bản thơ, với lòng trăn trở về đất nước và khát khao cho một tương lai hòa bình.

Bằng 'Ngôn chí' (bài 3), Nguyễn Trãi lưu lại vẻ đẹp tâm hồn của mình. Không chỉ gắn bó với thiên nhiên, ông còn chọn lối sống giản dị và thanh cao. Tác phẩm của ông sẽ mãi sống trong tâm trí người đọc, là niềm ngưỡng mộ với tinh thần cao cả của một nhà thơ vĩ đại.