Đây là tác phẩm đầu tay và hay nhất của nhà văn Tô Hoài. Dế Mèn phiêu lưu ký được dịch ra 15 thứ tiếng như Nga, Đức, Hàn Quốc, Thái Lan... Lập kỷ lục tác phẩm học Việt Nam được dịch ra nhiều thứ tiếng nhất. Với sự quan sát tinh tế, nhà văn sử dụng thủ pháp nghệ thuật nhân cách hóa kể về cuộc phiêu lưu sôi nổi, kỳ thú của chú Dế Mèn mới lớn nông nổi mà ham học hỏi
Chú Dế Mèn mới lớn, tự cao tự đại, xốc nổi, ức hiếp mấy chị Cào Cào, anh Gọng Vó... Chú không chỉ từ chối giúp đỡ mà còn khinh thường Dế Choắt. Vì trò nghịch dại, Dế Mèn gián tiếp giết chết Dế Choắt. Chú ân hận khôn nguôi nhưng khi bọn trẻ con tung hô, chú lại chứng nào tật ấy. "Đi một ngày đàng học một sàng khôn", Dế Mèn dần trưởng thành qua cuộc phiêu lưu xa lắc, xa lơ trên những vùng đất mới lạ. Chú kết thân cùng Dế Trũi, tình huynh đệ thắm thiết, sâu sắc. Trũi mất tích, Dế Mèn thảm thiết gọi to tên em. Lúc đó,chú hiểu rằng cuộc sống rất cần bạn bè thân thích, lúc khó khăn, hoạn nạn cùng sát cánh bên nhau để chú không bị cô độc, lẻ loi.
Trên đường về quê hương dấu yêu sau khi bị bọn trẻ bắt làm đồ chơi, chú Dế Mèn ích kỷ ngày nào đã khôn lớn và chín chắn. Chú giúp chị Nhà Trò nhỏ bé, nhút nhát xóa nợ, hóa giải hiềm khích với họ nhà Nhện. Và cứ thế, Dế Mèn dần trưởng thành hơn từng giờ, từng ngày. Hành trình của Dế Mèn cứ thế nối tiếp dài với bao bài học sâu sắc. Cuộc phiêu lưu ấy kết thúc trong niềm vui đoàn viên, và cả nỗi buồn mất người thân. Dế Mèn viếng mộ mẹ bên đầm nước mà lời mẹ dạy lúc sinh thời vẫn vang vọng đâu đây.
Đọc cuốn sách này, dường như đang được phiêu lưu cùng Dế Mèn qua bao cuộc hành trình. Có những sai lầm, có những bài học đắt giá, có những ân hận và có cả những giọt nước mắt thấm đẫm qua mỗi bước chân đầu đời. Nhưng hơn hết, Dế Mèn lại giúp chúng ta học thêm bao bài học, dạy ta yêu thương, biết ước mơ và hành động vì ước mơ đó. Dế Mèn đã sống và trưởng thành như thế đấy !
Chưa bao giờ vơi đi sức hấp dẫn, cuốn sách này đã đang và sẽ mãi là cuốn sách gối đầu giường của bao thế hệ thiếu nhi Việt Nam và cả Thế giới. Những giá trị, những ý nghĩa mà cuốn sách để lại thật chưa bao giờ là xưa cũ. Và Dế Mèn vẫn là người bạn thân thiết, gần gũi với tất cả thiếu nhi !