Là một trong những nhà văn trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc, Lê Minh Khuê được đánh giá là cây bút độc đáo với những tác phẩm truyện ngắn. Ngòi bút của nhà văn luôn hướng về cuộc sống chiến đấu trong bom đạn của tuổi trẻ trong thời kỳ bấy giờ, đặc biệt là những người anh hùng thầm lặng trên tuyến đường Trường Sơn. Những ngôi sao xa xôi cũng là một trong những tác phẩm điển hình của nhà văn về đề tài này. Tác phẩm ngợi ca tinh thần dũng cảm của những cô gái thanh niên xung phong – tiêu biểu cho thế hệ trẻ trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ đầy bom đạn, đồng thời cũng thể hiện vẻ đẹp trong sáng cùng với tình đồng đội thắm thiết của những cô gái trẻ, điển hình là nhân vật Phương Định. Phương Định mang những nét đẹp trong tâm hồn của những cô gái đã chiến đấu hết mình cho tổ quốc.

Lê Minh Khuê trưởng thành trong phong trào kháng chiến chống Mỹ xâm lược. Các tác phẩm của Lê Minh Khuê được bạn đọc đón nhận với sự chân chất, dung dị, ngòi bút sắc sảo cùng với một giọng văn sâu sắc. Những truyện ngắn của bà ra đời đầu những năm 70 của thế kỷ XX đều hướng đến cuộc sống chiến đấu của bộ đội cùng những thanh niên xung

Truyện ngắn Những ngôi sao xa xôi viết về ba cô gái thanh niên xung phong làm nhiệm vụ phá bom trên một cao điểm trên tuyến đường Trường Sơn thời kỳ cuộc chiến đấu chống đế quốc Mỹ đang diễn ra vô cùng ác liệt. Họ thuộc tổ trinh sát mặt đường tại một trọng điểm trên con đường ác liệt ấy. Qua ngòi bút tài hoa của nhà văn, hiện thực cuộc sống nơi chiến trường và hình ảnh những nữ thanh niên xung phong với cuộc sống gian khổ một thời cứ hiện lên sống động sau từng câu chữ.

Ấn tượng sâu đậm nhất mà Lê Minh Khuê để lại trong lòng bạn đọc ở “Những ngôi sao xa xôi” có lẽ chính là hình ảnh những cô gái dũng cảm, có tinh thần trách nhiệm, có tình đồng chí đồng đội sáng ngời, có tâm hồn trong trẻo, giàu mơ mộng và nhạy cảm. Tất cả những vẻ đẹp ấy được thể hiện tập trung nhất ở nhân vật Phương Định, mà chủ yếu qua đời sống nội tâm của cô.

Xuất thân là một cô gái Hà thành nhiều mộng mơ và giàu xúc cảm, Phương Định đã đi theo tiếng gọi của Tổ quốc để lên đường chiến đấu. Cô gái ấy tham gia thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn máu lửa và đầy mưa bom bão đạn.Phương Đình cùng Nho và Thao sống trong một cái hang ở dưới chân cao điểm, giữa một vùng trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn. Nơi đây tập trung nhiều bão đạn và nguy hiểm, bởi từng giờ từng ngày luôn phải đối mặt với bom rơi đạn nổ. Từng có biết bao thương tích vì bão đạn tại nơi ấy với những chi tiết “đường bị đánh lở loét, màu đất đỏ trắng lẫn lộn. Hai bên đường không có lá xanh, chỉ có những thân cây bị tước khô cháy”. Chính hiện thực đầy mùi chiến tranh khi không có màu xanh của sự sống và chỉ thấy thần chết luôn rình rập đã nói lên hoàn cảnh sống và chiến đấu của những cô gái khốc liệt đến nhường nào.

Công việc của các cô gái ấy đầy rẫy những hiểm nguy khôn lường. Những cô gái phải chạy lên cao điểm giữa ban ngày, rồi phơi mình ra giữa vùng trọng điểm đánh phá của máy bay địch để ước tính và đo khối lượng đất đá lấp vào hố bom, đếm bom chưa nổ, và cần thì phá bom. Nhiệm vụ ấy vô cùng thiêng liêng và quan trọng, nhưng cũng đầy hy sinh và gian khổ. Công việc ấy luôn phải căng thẳng thần kinh, đòi hỏi sự bình tình và dũng cảm hết sức để đối mặt với mạo hiểm, với cái chết luôn cận kề.

Ở Phương Định, ta thấy một cô gái mang vẻ đẹp ngời sáng và nhiều nét đặc biệt đầy ấn tượng. Cô gái ấy sẵn sàng rời bỏ cuộc sống nhàn hạ phồn hoa để lên đường chiến đấu với cuộc sống nơi chiến trường đầy gian khổ ác liệt. Mặc dù công việc nhiều hiểm nguy bủa vây, khi sống chết chỉ còn trong gang tấc thì Phương Định vẫn luôn giữ được vẻ hồn nhiên trong sáng của tuổi trẻ, lòng lạc quan, tinh thần đồng đội sâu sắc, đặc biệt là tinh thần chiến đấu dũng cảm và kiên cường.

Ở Phương Định – cô gái ấy đã ngời sáng lên vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng cũng như vẻ đẹp của thế hệ trẻ Việt Nam thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Cô gái ấy mang lý tưởng sống đầy cao đẹp và tinh thần chiến đấu dũng cảm. Khi rời ghế nhà trường phổ thông, cô gái Phương Định đã xung phong ra mặt trận, không ngại gian khó và nguy hiểm cùng thế hệ của mình đi theo tiếng gọi của Tổ quốc:

“Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước
Mà lòng phơi phới dậy tương lai.”

Cô gái ấy đã không tiếc thân mình, mang lý tưởng cao đẹp để chiến đấu, nguyện dâng hiến hết tuổi trẻ, tuổi thanh xuân và chính bản thân mình cho đất nước. Lý tưởng cao đẹp ấy làm chúng ta nhớ đến những vần thơ cảm động:

“Ôi Tổ quốc nếu cần ta chết
Cho mỗi ngôi nhà, ngọn núi, dòng sông….”

Cô gái ấy từng nghĩ về hoàn cảnh sống nơi đây một cách đầy giản dị và cho là có cái thú riêng qua những dòng cảm nghĩ “có ở đâu như thế này không: đất bốc khói, không khí bàng hoàng, máy bay đang ầm ì xa dần. Rồi “thần kinh căng như chão, tim đập bất chấp cả nhịp điệu, chân chạy mà vẫn biết rằng khi biết rằng xung quanh có nhiều quả bom chưa nổ. Có thể nổ bây giờ, có thể nổ chốc nữa, nhưng nhất định sẽ nổ”. Công việc phá bom của họ đầy nguy hiểm rình rập và luôn phải đối mặt với cái chết nhưng lại hiện lên qua giọng kể đầy hóm hỉnh và bình thản như “Quen rồi, một ngày chúng tôi phá bom đến mấy lần”. Hiện thực khốc liệt của chiến tranh qua giọng điệu của cô gái ấy thật hóm hỉnh, thật như biết đùa trước gian khó hiểm nguy. Khi phải đối mặt với hiểm nguy, Phương Định cùng với những người đồng đội của mình thực sự là những cô gái anh hùng. Hơn thế nữa những hy sinh và mất mát của bản thân cũng được cô gái coi hết sức nhẹ nhàng “Tôi bây giờ vẫn còn một vết thương chưa lành ở đùi. Tất nhiên tôi không vào viện quân y”. Chỉ với ngữ điệu bình thản ấy cũng đủ toát lên sự lạc quan, tinh thần dũng cảm của nhân vật.

Người đọc còn nhận thấy tinh thần quả cảm và không sợ hy sinh ở cô gái này. Điều này được thể hiện rõ nét qua một lần phá bom được miêu tả cụ thể, tinh tế đến từng cảm giác. Không khí chứa đầy sự căng thẳng, khung cảnh chiến trường tàn khốc nhưng Phương Định lại có những tâm lý rất lạc quan và đầy nữ tính của con gái “Có ánh mắt các chiến sĩ dõi theo mình”. Sự dũng cảm và tinh thần chiến đấu ở cô như được kích thích bởi lòng tự trọng: “Tôi đến gần quả bom, tôi không sợ nữa. Tôi sẽ không đi khom. Các anh ấy không thích cái kiểu đi khom khi có thể cứ đường hoàng mà bước tới”. Khi ở bên quả bom, lúc cận kề với cái chết im lìm và bất ngờ, từng cảm giác của con người cũng trở nên sắc nhọn hiện lên qua tâm lý của Phương Định: “Thỉnh thoảng lưỡi xẻng chạm vào quả bom. Một tiếng động sắc đến gai người, cứa vào da thịt. Tôi rùng mình và bỗng thấy tại sao mình làm quá chậm, nhanh lên một tí! Vỏ quả bom nóng, một dấu hiệu chẳng lành”. Sau đó là cái giây phút căng thẳng chờ đợi tiếng nổ của quả bom, cô gái ấy có nghĩ đến cái chết nhưng là “một cái chết mờ nhạt, không cụ thể”, và cái chính vẫn là: “liệu mìn có nổ, bom có nổ không?”. Đây là lòng dũng cảm vô song, là tinh thần trách nhiệm rất cao trong công việc. Có thể khẳng định rằng cô gái này và những đồng đội của cô thực sự là những cô gái anh hùng, nhưng đều là những anh hùng mà không tự biết. Điều này đã khiến cho nhân vật Phương Định trở nên đáng mến.

Bên cạnh lý tưởng cùng tinh thần chiến đấu quả cảm, ta còn thấy ở cô gái này nét tính cách mơ mộng và hồn nhiên – một vẻ đẹp tâm hồn trong sáng. Qua ngòi bút của Lê Minh Khuê, nhân vật Phương Định hiện lên là cô gái có vẻ ngoài đáng yêu, xinh xắn, trẻ trung và đầy sức sống với “hai bím tóc dày, tương đối mềm, một cái cổ cao và đầy kiêu hãnh như đài hoa loa kèn”. Không những thế, cảm nhận nhân vật Phương Định, ta còn thấy cô gái ấy hiện lên với đôi mắt có ánh nhìn đầy xa xăm.

Phương Định là nữ sinh thanh lịch của đất Hà thành bước vào chiến trường bom đạn. Cô gái ấy đã từng có thời áo trắng ngây thơ, vô tư và hồn nhiên. Ngay giữa chiến trường dữ dội, những hoài niệm của Phương Định về những năm tháng học trò thật đáng yêu luôn sống trong cô. Đó phải chăng là niềm khao khát cũng chính là sự lạc quan, vô tư làm dịu mát tâm hồn trong sự khốc liệt và căng thẳng nơi chiến trường. Kết thúc những giây phút căng thẳng nơi cao điểm, xong việc là cô gái thở phào và xà ngay vào một thế giới khác – thế giới của những cô gái nữ tính đầy mơ mộng “nằm dài trên nền ẩm, lười biếng nheo mắt nghe ca nhạc từ cái đài bán dẫn nhỏ, có thể nghe hay nghĩ ngợi lung tung”. Cô gái ấy còn mê hát và thích nhiều bài hát với đủ các chủ đề. Thích hát để rồi Phương Định còn bịa ra cả lời bài hát, ngồi dựa vào thành đá mà khe khẽ hát. Điều này cũng hé lộ vẻ đẹp phong phú nơi tâm hồn. Tiếng hát của Phương Định mang lý tưởng sống, khát khao về quê hương về tình yêu tuổi trẻ, khát vọng sự thanh bình…

Cũng như bao cô gái mới lớn, cô gái ấy có một tâm hồn nhạy cảm và quan tâm đến hình thức của mình. Cô gái đó biết mình đẹp, thích ngắm mình trong gương, rồi có chút kiêu ngầm khi biết mình được các anh pháo thủ và lái xe thăm hỏi. Phương Định vui và tự hào về điều đó, nhưng không hay biểu lộ tình cảm của mình mà thường tỏ ra kín đáo giữa đám đông. Nhà văn Lê Minh Khuê đã rất tinh tế khi phát hiện ra cái nét tâm lý kiêu ngầm ấy ở Phương Định. Đó là sự kiêu ngầm của một cô gái trẻ có ý thức sâu sắc về vẻ đẹp cuộc sống. Nét tâm lý rất đời thường, rất con gái này khiến nhân vật Phương Định càng trở nên gần gũi, chân thực và đáng yêu biết bao.

Đặc biệt, vẻ đẹp tâm hồn ấy được bộc lộ sâu sắc khi bất ngờ một cơn mưa đá ập đến. Bao hiểm nguy, ngột ngạt và căng thẳng của chiến trận như được gột rửa và tan biến. Chỉ một cơn mưa đá vụt qua cũng đủ khiến tâm hồn Phương Định sống với rất nhiều kỉ niệm và nỗi nhớ. Đó là hoài niệm về quê hương, về gia đình, về tuổi thơ đầy thanh bình. Tất cả những hồi ức ấy vừa rõ ràng, lại vừa mờ ảo; vừa đồng hiện, lại vừa vụt hiện trong tâm trí; vừa gần gũi, mà lại vừa xa xôi. Những hồi ức ấy đã trở thành điểm tựa tinh thần, là nơi dựa vững chắc, để tiếp thêm sức mạnh cho cô thanh niên xung phong đi qua những thử thách, những hiểm nguy của cuộc sống nơi chiến trường.

Người đọc còn nhận thấy vẻ đẹp tâm hồn ngời sáng được hiện lên qua tình cảm đồng chí đồng đội. Cô gái ấy luôn quan tâm và thương yêu đến những đồng đội của mình. Phương Định lo lắng khi Nho và chị Thao lên cao điểm mà chưa về. Cô hiểu về Nho và chị Thao như tình chị em ruột thịt với biết bao tình cảm, với sự gắn bó yêu thương. Những chi tiết cụ thể như chị Thao sợ máu và vắt nhưng khi chiến đấu lại rất dũng cảm. Trong suy nghĩ của Phương Định, chị Thao hiện lên với sự bình tĩnh cương quyết và táo bạo trong công việc. Với cô em út của tổ trinh sát, Nho hiện lên trong suy nghĩ của Phương Định là cô gái “nhẹ mát như một cây kem trắng”. Khi Nho bị thương, cô vỗ về chăm sóc như tình chị em ruột thịt với chi tiết “moi đất để bế Nho đặt lên đùi” rồi “rửa cho Nho bằng nước đun sôi” “tiêm cho Nho” rồi “pha sữa trong cái ca sắt”. Bên cạnh đó, cô gái ấy cũng dành tình cảm cho tất cả những những người chiến sĩ mà cô gặp trên con đường ra mặt trận. Với Phương Định thì chính “những người đẹp nhất, thông minh, can đảm và cao thượng nhất là những người mặc quân phục có ngôi sao trên mũ”. Có thể thấy, tình đồng chí đồng đội của nhân vật Phương Định thật đáng cảm mến, một thức tình cảm cao cả, thiêng liêng và rất đáng quý.

Có thể nói, nhà văn Lê Minh Khuê đã tỏa sáng với ngòi bút của mình với nhân vật Phương Định trong tác phẩm Những ngôi sao xa xôi. Xây dựng nhân vật cô gái này, nhà văn đã chọn được những phương thức trần thuật hợp lý khi đặt điểm nhìn vào nhân vật chính của mình để nhân vật tự kể chuyện. Chính vì thế, nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật Phương Định đạt đến độ tinh tế nhất. Ngôn ngữ trần thuật qua nhân vật chính đã làm cho tác phẩm có giọng điệu, ngôn ngữ tự nhiên gần với khẩu ngữ, trẻ trung và nữ tính như chính nét tính cách của nhân vật. Bên cạnh đó, lời kể linh hoạt, cùng câu ngắn dài, nhịp nhanh tạo không khí chiến trường, nhịp kể chậm lại khi hồi tưởng như gợi nhớ kỷ niệm của tuổi thơ êm đềm cũng là một nét nghệ thuật tạo nên sự thành công của tác phẩm.

Cuộc sống nơi chiến trường dữ dội và khốc liệt của những cô gái thanh niên xung phong được tái hiện một cách chân thực, đầy đủ và sinh động. Trong văn học thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, hình ảnh về những nữ thanh niên xung phong cũng không hề hiếm, song chỉ với ngòi bút của mình, Lê Minh Khuê với tác phẩm Những ngôi sao xa xôi đã làm nổi bật lên vẻ đẹp tâm hồn của những cô gái vừa quả cảm trong chiến đấu, lại vừa gắn bó sâu sắc trong tình đồng chí đồng đội, lại mang nét hồn nhiên vô tư, trong sáng và đầy lạc quan… Đây là một hình ảnh đẹp, đặc trưng cho thế hệ trẻ Việt Nam đã sống và chiến đấu, hy sinh không tiếc tuổi xuân cho quê hương đất nước.

“Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn ngàn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.”

(“Đất nước” – Nguyễn Khoa Điềm).

Phương Định, Nho, chị Thao, mười cô gái ngã ba Đồng Lộc hay biết bao những cô gái mở đường trên tuyến đường Trường Sơn bom đạn sẽ sống mãi trong lòng bạn đọc, theo dòng lịch sử và trường tồn cùng non sông đất nước. Vẻ đẹp tâm hồn của những cô gái ấy sẽ mãi mãi tỏa sáng như những vì sao lấp lánh trên bầu trời, trong sự yêu mến, sự cảm phục và lòng biết ơn của cả dân tộc. Ta bỗng xúc động nhớ đến những vần thơ “Đêm đêm tâm hồn em tỏa sáng/ Những vì sao ngời chói lung linh” (Lâm Thị Mỹ Dạ – Khoảng trời và hố bom).

Chiến tranh đã lùi xa, nhưng khi đọc lại tác phẩm Những ngôi sao xa xôi, người đọc như được sống lại những năm tháng hào hùng của dân tộc. Nhân vật Phương Định mang những nét đẹp tiêu biểu cho biết bao chàng trai và cô gái thanh niên xung phong trong những năm tháng chống Mỹ oanh liệt. Phương Định đã tiếp thêm