I. Mở bài

- Giới thiệu tác giả:

• Hoàng Nhuận Cầm là cây bút trẻ trung, tươi mới trong thơ ca thời kì kháng chiến chống Mỹ.
• Được mệnh danh là nhà thơ của học sinh, sinh viên bởi có nhiều bài thơ viết về tuổi trẻ, tình yêu với giọng điệu trẻ trung, sôi nổi.
• Phong cách nghệ thuật: bình dị, xúc động, trẻ trung.

- Giới thiệu tác phẩm: “Chiếc lá đầu tiên” được in trong “Xúc xắc mùa thu” năm 1992. Tác phẩm được hoàn thành trong 10 năm - theo chia sẻ của tác giả (khổ đầu tiên viết năm đầu tiên tác giả vào đại học, khổ tiếp theo viết khi nhập ngũ và khổ cuối cùng ra đời vào thời điểm sau ngày 30/4/1975 khi đất nước thống nhất).

II. Thân bài

1. Khái quát về thể loại: thơ trữ tình

2. Phân tích, đánh giá về nội dung

- Dòng chảy của bài thơ là lời tự tình của một người lính trẻ vừa rời ghế nhà trường, trên đường ra trận với người yêu là cô bạn gái cùng lớp.

=> Xuất phát từ tứ thơ chiếc lá đầu tiên - chiếc lá bàng của buổi hẹn hò đầu tiên giữa hai người, bài thơ ngỡ như chủ yếu viết về tình yêu lứa đôi và nỗi nhớ của họ (và đó là điều có thực) lại bỗng nhiên trở thành kỉ niệm đầy ắp về tuổi học trò và mái trường thân yêu.

a. Nỗi nhớ về nhân vật “em”

- Nghệ thuật nhân hóa: “tiếng thở” của thời gian + từ tượng thanh “rất khẽ”

- Hoa súng, cánh ve, phượng hồng => những sự vật gợi nhắc đến mùa hè và tuổi học trò. - Dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình đang trôi về mùa hè năm ấy, mùa hè đầu tiên mà “anh” biết yêu.

- Hai câu thơ như dâng đầy nỗi nhớ da diết và sự tiếc nuối của tác giả về những năm tháng quá khứ đã trôi theo thời gian.

=> Tình yêu đầu tiên đến không báo trước, không náo động và khi ra đi cũng thật lặng lẽ nhưng lại khiến người trong cuộc không khỏi đau xót. Để rồi suốt cuộc đời còn lại, người ta đi tìm sự thơ ngây, hồn nhiên năm đó: “Anh nhớ quá! Mà chỉ lo ngoảnh lại/ Không thấy trên sân trường - chiếc lá buổi đầu tiên”.

b. Nỗi nhớ về ngôi trường cũ

- Khúc hát đầu tiên là khúc hát dành cho mái trường, nơi lớp học và sân trường chứa đựng cả khoảng trời ký ức: “Bài hát đầu xin hát về trường cũ”

- Nghệ thuật nhân hóa: “sân trường bâng khuâng” => gợi ra một khoảng không gian trường học còn vô vàn những lưu luyến.

- Câu thơ ngắt dòng với dấu gạch ngang ở giữa câu: “Sân trường đêm - Rụng xuống lá bàng đêm”.

=> Không gian tĩnh lặng bỗng xao động bởi lá bàng rơi xuống, khi lá bàng rơi cũng là khi cảm xúc của tác giả trở về khoảng thời gian năm ấy với nỗi nhớ da diết về tuổi học sinh của mình.

- Điệp từ “nỗi nhớ lặp lại 3 lần: sự dồn dập của cảm xúc ùa về.

- Đoạn hội thoại khổ thứ 5: gợi những kỷ niệm ở lớp học.

- Hình ảnh người thầy với suy tưởng về thời gian: “Trên trán thầy tóc chớ bạc thêm”:

• Tóc thầy sẽ bạc thêm khi thời gian trôi đi, thầy lặng lẽ đưa hết lứa học sinh này đến lứa học sinh khác qua dòng sông tri thức.
• Gửi gắm mong ước của tác giả, mong thời gian có thể ngừng lại để người thầy kính yêu không già đi, có thể mãi sống và chở những con đò sang sông.

c. Hình ảnh “chiếc lá buổi đầu tiên” ở cuối bài thơ

- Là hình ảnh mang tính tượng trưng

- Đó là tình yêu đầu, là tuổi học trò, là quãng thời gian đẹp đẽ và cũng là một con người khác của tác giả: con người của thời học trò hồn nhiên, thơ ngây.

3. Phân tích, đánh giá nghệ thuật

- Thể thơ tự do

- Ngôn ngữ tự nhiên, giàu cảm xúc.

- Sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật: nhân hóa, liệt kê, điệp ngữ, ẩn dụ,...

III. Kết bài

- Bài thơ là nỗi nhớ, những kí ức sống động và khắc khoải của tuổi học trò.

- Bài thơ như bản nhạc không có cao trào nhưng âm điệu du dương, thấm vào lòng người.