Lê Minh Khuê là nhà văn nữ chuyên viết truyện ngắn. Trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc, ngòi bút của bà trong chiến tranh luôn hướng về cuộc sống chiến đấu của tuổi trẻ trên tuyến đường Trường Sơn. “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê là một trong những tác phẩm tiêu biểu của bà viết về cuộc đời chiến đấu của bộ đội trinh sát mặt đường trên tuyến đường chiến lược Trường Sơn trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước.

Những cô gái phá bom trên mặt đường gồm ba thanh niên xung phong: Nho, Phương Định, Thao. Họ ở trong một cái hang dưới chân núi. Tại đây, máy bay Mỹ bắn phá ác liệt. Con đường bị “đất trắng đỏ lẫn vào”. Dường như sự sống đã bị hủy hoại: Hai bên đường “không còn màu xanh của lá”, “thân cây xơ xác, khô héo”. Có nhiều thương tích vì bom đạn địch: rễ cây bật gốc, đá lớn rơi vãi, một vài bình xăng hay thành xe bị móp, hoen gỉ nằm la liệt dưới đất.

Công việc của họ vô cùng nguy hiểm và gian khổ. Khi bom nổ tiến hành đo khối lượng đất lấp hố bom, đếm bom chưa nổ, tiến hành hủy bom. Họ đã đánh cược mạng sống với bom mọi lúc. Cái chết “ẩn mình trong ruột bom”. Trong khi các đơn vị thanh niên xung phong “có khi làm thâu đêm”, bộ đội trinh sát “chạy cả ngày” dưới cái nắng nóng trên 30 độ. Từ trên đỉnh núi trở về hang, nhìn chỉ thấy “hai con mắt long lanh, khi cười “ nhe răng khểnh” và khuôn mặt “ nhem nhuốc”.

Cả ba người họ đều đáng yêu và đáng ngưỡng mộ. Nhưng Phương Định là cô gái để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng chúng tôi. Phương Định, người con gái Hà Nội “hai bím dày, hơi mềm, cổ cao, kiêu hãnh như đài hoa huệ”. Đôi mắt của Định được các tài xế cho là “có cái nhìn xa xăm”. Nhiều xạ thủ, lái xe thường “hỏi thăm” hoặc “viết thư” cho Định. Cô tỏ ra kiêu kỳ, ngang tàng khi tiếp xúc với các anh lính “tài giỏi” nào đó, nhưng trong thâm tâm, “người đẹp nhất, thông minh nhất, dũng cảm nhất chính là người khoác trên mình bộ quân phục cài sao trên mũ”. .

Phương Định là một cô gái rất hồn nhiên, yêu đời, giàu cá tính. Khi tôi còn nhỏ, tôi đã từng hát. Cô có thể ngồi vắt vẻo trên bậu cửa sổ căn phòng nhỏ xíu của mình “hát thật to”.

Nhưng trong cảnh bom đạn ác liệt, cái chết cận kề, Định càng hát. Hành khúc, dân ca Quan họ, Hồng quân Liên Xô ca khúc Cachiusa, dân ca Ý… Định vẫn biết cách chế lời khiến Thao vẫn “mê mẩn”, chép vào vở. Định hát trong những lúc “lặng lẽ” khi máy bay kẻ thù bay rụt rè, bão lửa sắp lên đến đỉnh điểm. Tôi định hát để động viên Nho, Thao và chính tôi. Hát khi “máy bay hú, bom nổ; nổ trên cao điểm, cách hang này chừng 300 m”. Tiếng hát trong không khí ngột ngạt: “Khói bốc lên che cửa hang”. Đúng là “bài ca vượt bom” của những cô gái trong đội mở đường, những người “ham làm nên chuyện anh hùng”.

Trong kháng chiến chống Mỹ. Ở hai miền Nam Bắc của Tổ quốc, có hàng nghìn, hàng triệu thanh niên đã anh dũng, mưu trí chiến đấu “Đánh cho Mỹ cút”, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Tiền tuyến vẫy gọi, hàng vạn cô gái mang tinh thần Bà Trưng, Bà Triệu xung phong ra tiền tuyến. Con đường chiến lược Trường Sơn huyền thoại được làm nên bằng máu, mồ hôi và những câu chuyện phi thường của những người con gái Việt Nam anh hùng.

“Những ngôi sao xa xôi” ghi lại chân thực những chiến công thầm lặng của tổ trinh sát mặt đường. Tâm điểm là trong cơn mưa bom lửa. Giọng Định lại vang lên: “Anh, một quả bom trên đồi. Nho, một quả dưới lòng đường. Thao, một quả dưới chân hầm rượu cũ”. Khung cảnh chiến trường trở nên “lặng đi cảm xúc”. Cảnh tan hoang: cây cối cong queo, đất nóng, khói đen cuộn lên: Phương Định dũng cảm, bình tĩnh tiến lại gần quả bom.

Quả bom có hai hình tròn màu vàng nằm lạnh lùng trên một bụi cây khô, một đầu chôn xuống đất. Cái chết đang chờ đợi, bom đạn nóng bỏng. Cô đang định dùng xẻng đào đất thì lưỡi xẻng đụng phải quả bom. Đôi khi cô cảm thấy mình quá chậm chạp! Hai mươi phút đã trôi qua. Thao huýt sáo. Quyết tâm cẩn thận vào cái hố mà Định đã đào, đốt cháy con đường mìn. Cô nhảy xuống đất và nhanh chóng chạy về chỗ ẩn nấp của mình… Tiếng huýt sáo của Thao lại vang lên. Quả bom phát nổ. Ba tiếng nổ nữa theo sau. Mảnh bom xé toạc không trung, mặt đất rơi xuống. Định chóng mặt, đau ngực, mắt cay xè không mở được. Mồ hôi thấm vào môi, cát lạo xạo trong miệng. Nguy hiểm, căng thẳng không kể xiết.

Thao bị vấp, sẹo, dù bay trên lưng, em cười “răng trắng, mắt to…”. Nho bị thương. Bom nổ, hầm sập. Thảo và Định phải bới đất nhặt Nho. Máu tuôn ra, thấm xuống đất. Thảo nghẹn ngào. Đi rửa vết thương cho Nho, tiêm thuốc, pha sữa cho Nho… Rồi Thảo lại giục: “Hát đi Phương Định, thích bài nào nhất, hát đi!”. Đó là cuộc sống chiến đấu hàng ngày của họ.

Mỗi ngày tổ trinh sát mặt đường phá bom năm lần, bên nào ít ba lần. Phương Định nói: “Tôi đã từng nghĩ đến cái chết. Nhưng một cái chết mờ nhạt, không cụ thể…”.

Đoạn miêu tả cảnh phá bom ở đoạn cao trào là đoạn hay nhất của truyện “Những ngôi sao xa xôi”. Lê Minh Khuê đã sử dụng bút pháp hiện thực chặt chẽ để tái hiện cảnh phá bom vô cùng nguy hiểm, dựng nên một tượng đài về khí phách anh hùng của đội trinh sát mặt đường. Cô Thao, cô Nhỏ, Phương Định sáng ngời trong khói lửa. Những chiến công thầm lặng của họ là bất tử cùng năm tháng và lòng người. Tổ quốc và nhân dân không bao giờ quên các anh hùng liệt sĩ Đồng Lộc, 

Viết về người lính và chiến tranh là nguồn cảm hứng của rất nhiều nhà thơ, nhà văn. Với Phạm Tiến Duật, ta được đến với sự trẻ trung, ngang tàng của các chiến sĩ Trường Sơn qua “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”. Gặp “Khoảng trời hố bom” của Lâm Thị Mỹ Dạ, ta lại bắt gặp những cô gái mở đường không tiếc thân mình “đánh lạc hướng thù hứng lấy luồng bom”. Và đến với “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê ta lại không khỏi thán phục trước tinh thần dũng cảm, tình đồng đội nồng ấm, tâm hồn lạc quan trong sáng của ba nữ thanh niên xung phong mà để lại ấn tượng sâu sắc nhất trong em là Phương Định.

Phương Định cùng Nho và Thao – những cô gái thanh niên xung phong sống trên cao điểm mênh mông khói bụi Trường Sơn và bom đạn hủy diệt của kẻ thù.Công việc của chị và đồng đội trong tổ trinh sát mặt đường là “đo khối lượng đất đá lấp hố bom, đếm bom chưa nổ và nếu cần thì phá bom” để bảo vệ con đường cho những đoàn xe băng về phía trước,góp phần vào sự nghiệp giải phóng miền Nam thống nhất đất nước. Công việc của chị thật vinh quang nhưng cũng đầy hi sinh gian khổ. Song chính hoàn cảnh gian khó hiểm nguy ấy đã làm cho chúng ta cảm nhận được những phẩm chất đáng quý của chị.

Cảm nhận đầu tiên về nhân vật Phương Định là vẻ đẹp của tinh thần dũng cảm, thái độ bình tĩnh vượt lên mọi hiểm nguy. Hằng ngày, chị thường xuyên phải chạy trên cao điểm bị bom đạn cày nát mà còn ẩn dấu những quả bom chưa nổ. Điều đó cũng có nghĩa chị luôn phải đối mặt với thần chết. Mỗi ngày, chị phải phá từ 3-5 lần bom, nguy hiểm là vậy nhưng chị vẫn bình thản thậm chí còn thấy thú vị dù trên mình còn có vết thương chưa lành miệng. Cứ mỗi lần phá bom, đất rắn, tiếng xẻng va chạm vào cỏ quả bom nghe sắc lạnh đến ghê người. Ngay cả lúc ấy, chị vừa trách vừa nhắc nhở mình “phải nhanh hơn chút nữa”, nếu không vỏ quả bom nóng lên hoặc nóng từ bên trong quả bom hay nóng do mặt trời khi đó sẽ rất nguy hiểm”. Xác định được tính chất nguy hiểm, song với tinh thần dũng cảm cùng tình yêu Tổ quốc, chị đã vượt qua tất cả. Thao tác, tư thế, thái độ bình tĩnh khi phá bom là vẻ đẹp đáng quý ở Phương Định nói riêng và những cô gái trẻ nói chung. Có những lúc, chị cũng nghĩ đến cái chết nhưng cái chết này mờ nhạt. Còn ý nghĩa cháy bỏng là “Liệu mìn có nổ, bom có nổ không? Làm thế nào để châm mìn lần thứ hai?” Mục đích hoàn thành nhiệm vụ luôn được chị đặt lên trên hết.

Trong chị luôn thường trực tình đồng đội, đồng chí nồng ấm. Tấm lòng vị tha của chị luôn quan tâm tới đồng đội. Khi chị Nho và Thao ở trên cao điểm, phải ở nhà trực máy nhưng trong lòng Phương Định luôn lo lắng, sốt ruột,đứng ngồi không yên. Chị lo lắng đến mức chạy ra chạy vào lắng nghe cả tiếng súng hỗ trợ của các anh bộ đội pháo binh.sự lo lắng ấy khiến chị cáu với cả đội trưởng “trinh sát chưa về”. Điều đó thể hiện lòng quan tâm, lo lắng của chị với đồng đội thật sâu sắc. Chị luôn trìu mến, yêu thương bạn bè, chẳng thế mà chị đã nhận xét về người đồng đội trẻ tuổi Nho, chị phát hiện ra vẻ dễ thương của Nho “nhẹ, mát mẻ như một que kem trắng”. Chị còn hiểu rất rõ sở thích của bạn, của đồng đội. Chị Thao thích ghi bài hát mặc dù chị hát toàn sai nhạc,chị ghi tới ba cuốn sổ dày bài hát, chị Thao còn thích tỉa đôi lông mày nhỏ như que tăm, chị hiểu được sự cương quyết, táo bạo nhưng rất đáng gờm trong công việc của chị Thao. Tuy vậy chị Thao rất sợ máu và vắt. Chị hiểu được ở Nho thích thêu thùa, trên ngực áo của Nho luôn có một bông hoa. Chị còn hiểu được tâm trạng của đồng đội như khi Nho bị thương, chị Thao thì cuống quýt lên còn Nho lại bình tĩnh, gan dạ. Phương Định băng bó, tiêm thuốc và pha sữa cho Nho. Tình cảm đồng đội,đồng chí là ngọn lửa sưởi ấm lòng, là niềm tin, là động lực, là nguồn động viên khích lệ các chị thêm vững lòng trên mặt trận đầy gian nguy này. Ngược lại, chị Phượng Định cũng rất cần sự cổ vũ, động viên của đồng đội. Chị cảm thấy ấm lòng và tự tin hơn khi cảm thấy ánh mắt dõi theo, khích lệ của các anh chiến sĩ pháo binh. Chị được rất nhiều chiến sĩ cảm mến. Điều đó càng làm tình đồng đội, đồng chí trong chị thêm sâu đậm biết bao!

Nét nổi bật và cũng là điểm hấp dẫn nhất của Phương Định với người đọc chúng ta là tâm hồn trong sáng, giàu mơ mộng, là sự hồn nhiên như trẻ thơ của chị. Chị là cô gái Hà Nội vào chiến trường khói lửa, chị vẫn hay nhớ nhà, nhớ những kỉ niệm tuổi thơ. Chị hay hát, hay cười một mình, ngắm mình trong gương. Chị tự đánh giá mình là “một cô gái khá”. Chị có cái điệu đà của người Hà Nội nhưng là cái điệu thật đáng yêu vì nó hồn nhiên và vô cùng chân thực.

Qua nhân vật Phương Định, ta càng hiểu thêm về những vẻ đẹp đáng quý của những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn nói riêng và thế hệ trẻ Việt Nam trong những năm tháng hào hùng ấy. Âm vang của những câu hát sau sẽ luôn vang vọng trong con người Việt Nam với lòng tự hào đầy trân trọng: “Cô gái mở đường ra đi cứu nước. Tiếng hát ai vang vọng núi rừng…..”