Đoạn thơ trên sử dụng biện pháp tu từ **đối lập** (tương phản) để làm nổi bật sự thay đổi trong tình cảm và nhận thức về quê hương của tác giả qua thời gian. Cụ thể:

1. **Đối lập giữa quá khứ và hiện tại**:
- Quá khứ: "Xưa yêu quê hương vì có chim, có bướm / Có những ngày trốn học bị đòn, roi"
- Hiện tại: "Nay yêu quê hương vì trong từng nắm đất / Có một phần xương thịt của em tôi."

2. **Đối lập về lý do yêu quê hương**:
- Lý do yêu quê hương trong quá khứ là những hình ảnh tươi đẹp, hồn nhiên của tuổi thơ (chim, bướm, trốn học).
- Lý do yêu quê hương trong hiện tại là sự hy sinh, mất mát (xương thịt của em tôi).

Biện pháp tu từ này giúp làm nổi bật sự trưởng thành trong nhận thức và tình cảm của tác giả, từ những điều giản dị, hồn nhiên đến những giá trị sâu sắc, thiêng liêng.