Câu chuyện "Bài thuyết giảng" của Nguyễn Minh Châu mở ra một bức tranh sâu sắc về hệ thống giáo dục và sự tiếp thu của học sinh trong xã hội. Từ góc nhìn nghệ thuật, tác phẩm sử dụng tình huống bài thuyết giảng trong lớp học để làm nổi bật sự đối lập giữa trách nhiệm của giáo viên và sự thờ ơ của học sinh. Nhân vật giáo viên hiện lên với sự tận tâm và nhiệt huyết khi truyền đạt những bài học về đạo đức và trách nhiệm, thể hiện rõ sự trăn trở và lo lắng về việc hình thành nhân cách cho học sinh. Trong khi đó, thái độ thờ ơ và thiếu quan tâm của học sinh không chỉ phản ánh sự xa rời giữa lý thuyết và thực tế, mà còn bộc lộ những vấn đề sâu xa hơn trong hệ thống giáo dục và xã hội. Tác giả Nguyễn Minh Châu đã khéo léo sử dụng ngôn ngữ và phong cách miêu tả tâm lý để làm nổi bật sự khác biệt trong quan điểm và thái độ của các nhân vật. Điều này không chỉ giúp người đọc hiểu rõ hơn về các vấn đề xã hội mà còn khuyến khích họ suy ngẫm về vai trò của giáo dục trong việc hình thành và phát triển nhân cách.