a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

Mở bài giới thiệu được khái quát vấn đề nghị luận; Thân bài thực hiện các yêu cầu của đề bài; Kết bài khẳng định vấn đề cần nghị luận.

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận: Hình tượng nhân vật Mị với cuộc sống đoạ đày thống khổ ở nhà thống lí Pá Tra, qua đó góp phần thể hiện giá trị hiện thực của tác phẩm

c. Triển khai vấn đề nghị luận

Vận dụng tốt các thao tác lập luận; kết hợp chặt chẽ giữa lí lẽ và dẫn chứng.

* Giới thiệu ngắn gọn về tác giả, tác phẩm và đoạn trích.

* Vị trí và nội dung chính của đoạn trích: Đoạn trích khắc hoạ thành công hình ảnh nhân vật Mị với kiếp sống đoạ đày tăm tối dưới ách áp bức, kiềm toả của nhà thống lí Pá Tra từ khi thành con dâu gạt nợ. Qua đó nổi bật hiện thực về cuộc đời người dân miền núi Tây Bắc và tình cảm nhân đạo của nhà văn.

* Phân tích nội dung: HS có thể phân tích theo cách riêng, nhưng cần bám sát nội dung đoạn trích và triển khai bài viết của mình theo hướng sau:

- Mị là cô gái xinh đẹp, tài năng, hiếu thảo, yêu lao động, giàu lòng tự trọng…; lẽ ra cô phải được hưởng hạnh phúc nhưng rồi Mị trở thành con dâu gạt nợ nhà thống lí Pá Tra, bị áp bức bởi cường quyền và thần quyền, sống kiếp sống tôi đòi, thống khổ.

+ Mị tê liệt ý thức phản kháng: Ban đầu Mị phản kháng từ yếu ớt “đêm nào cũng khóc” đến mạnh mẽ “ăn lá ngón tự tử” nhưng sau đó, khi bố mất, Mị chấp nhận số phận bi kịch của mình: “Mị cũng không còn tưởng đến Mị có thể ăn lá ngón tự tử nữa. Ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi”. Ý thức phản kháng mất đi, Mị sống một cách dật dờ, tàn lụi.

 + Mị tê liệt ý thức làm người. Mị được so sánh theo thủ pháp “vật hóa”: so sánh ngang bằng (Mị tưởng mình cũng là con trâu, mình cũng là con ngựa...; Mỗi ngày Mị càng không nói, lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa.) và so sánh không ngang bằng (Con ngựa, con trâu làm còn có lúc, đêm nó còn được đứng gãi chân, đứng nhai cỏ, đàn bà con gái nhà này thì vùi vào việc làm cả đêm cả ngày) nhằm tập trung phản ánh hai nội dung: nhận thức của Mị về nỗi khổ, sự đọa đày về thân xác và sự tê liệt về ý thức, tinh thần. Từ đó, tác giả làm nổi bật dòng tâm tư, nhận thức của nhân vật về cuộc đời, số phận nô lệ buồn đau, cực nhục của Mị.

+ Mị tê liệt về xúc cảm, hành động như một cỗ máy đã được lập trình sẵn, chỉ như đang tồn tại một cách vô thức mà không hề sống với bất kì một trạng thái cảm xúc sống động nào:  nhà văn khắc họa bằng những hành động liên tiếp nhau, lặp đi lặp lại (lên núi hái thuốc phiện, giặt đay, xe đay, bẻ bắp, hái củi, bung ngô, tước đay).

+ Mị tê liệt ý niệm thời gian. Căn buồng Mị ở “kín mít, chỉ có một cửa sổ lỗ vuông bằng bàn tay, lúc nào nhìn ra cũng chỉ thấy mờ mờ trăng trắng không biết là sương hay là nắng” là hình ảnh ẩn dụ biểu tượng cho địa ngục trần gian, tù túng, ngột ngạt, nơi cầm tù tuổi thanh xuân của con người, biến Mị từ một cô gái trẻ trung phơi phới thành một con người vô cảm, cam chịu. Đó là không gian phi nhân tính. Tận cùng của sự cam chịu : “Mị nghĩ rằng mình cứ chỉ ngồi trong cái lỗ vuông ấy mà trông ra, đến bao giờ chết thì thôi”. Mị phải chịu đựng cả nỗi đau về thể xác và tinh thần.

- Đánh giá:

+ Mị chỉ tồn tại chứ không sống. Cô là hiện thân của những kiếp người lầm than, hiện thân của những phận con ong cái kiến dưới ách áp bức của chế độ thực dân phong kiến miền núi mà tác giả đồng cảm, xót thương, bênh vực, từ đó lên án tố cáo những thế lực tàn bạo chà đạp lên nhân phẩm và hạnh phúc con người. Bức tranh hiện thực xã hội đương thời cũng được thể hiện rõ nét trong đoạn trích.

+ Đoạn trích mang giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc.

* Phân tích nghệ thuật:

Nhân vật Mị được phác tả bằng vài nét chân dung gây ám ảnh, có sự kết hợp giữa giọng trần thuật của nhà văn với dòng tâm tư của nhân vật, khiến người đọc có cảm giác người viết đã nhập thân vào nhân vật để diễn tả những dòng suy nghĩ, tâm trạng ấy; nhiều biện pháp tu từ: so sánh, ẩn dụ…; ngôn ngữ linh hoạt, giàu chất thơ khơi gợi nhiều xúc cảm cho người đọc.

* Giá trị hiện thực trong đoạn trích:

- Giá trị hiện thực là bức tranh đời sống hiện thực được nhà văn phản ánh trong tác phẩm của mình. Mỗi tác phẩm văn học đều có giá trị hiện thực, bởi một trong những quy luật văn học là “gắn liền với hiện thực đời sống”, “Nhà văn phải là người thư ký trung thành của thời đại”. Đọc “Vợ chồng A Phủ”, bạn đọc thấy được bức tranh chân thực của xã hội đương thời.

- Biểu hiện của giá trị hiện thực trong đoạn trích:

 + Tô Hoài đã miêu tả chân thực số phận cực khổ của nhân dân, được thể hiện qua nhân vật Mị: đoạ đày, cam chịu.

- Gián tiếp vạch trần bộ mặt của bọn thực dân phong kiến miền núi Tây Bắc. Chúng dùng cường quyền và thần quyền để áp bức, bóc lột nhân dân. Chúng biến trần gian thành địa ngục, chà đạp lên nhân phẩm và hạnh phúc của con người.

- Bức tranh hiện thực góp phần đan dệt nên giá trị nhân đạo cho đoạn trích và toàn bộ tác phẩm.