Qua suy nghĩ, cảm nhận của Kiên về chiến tranh và sự hí sinh của đồng đội, có thể thấy:

- Kiên thấu hiểu giá trị của sự hi sinh, lòng nhân ái của đồng đội. Việc hi sinh để bảo vệ đồng đội, để đồng đội có cơ hội sống sót đã là một lẽ sống hiển nhiên, giản dị của người lính trong chiến tranh.

- Cảm nhận và suy nghĩ của Kiên thể hiện khả năng đối diện và vượt qua kí ức đau thương. Kiên đã phải đối mặt với những cảm xúc như sợ hãi, đau khổ, uất ức và căm hờn, cố gắng thấu hiểu và chấp nhận chúng. Từ sự né tránh đến sự chấp nhận đều thấm đẫm nỗi buồn mênh mang. Nhưng đó là nỗi buồn có khả năng cứu rỗi, giúp anh tin vào sứ mệnh trở thành một cây bút, một chứng nhân của những điều đã xảy ra trong quá khứ.

- Kiên cảm nhận chiến tranh qua ánh sáng của nỗi buồn. Nỗi buồn này không chỉ là hậu quả của nỗi đau mà còn là nguồn động viên tinh thần để Kiên có thể cảm nhận, hiểu sâu hơn về cuộc chiến tranh và ý nghĩa của việc sống còn. Thông qua những hồi ức thương tâm, đau buồn về Hoà, Kiên đã nhìn nhận lại chiến tranh với một góc nhìn mới, phức tạp và sâu sắc hơn.

- Cảm nhận của Kiên không chứa đựng những sự kiện, hình ảnh kịch tính, căng thẳng như trong đoạn hồi ức trước đó. Nó cũng không có màu sắc lãng mạn hay hào hùng mà mang vẻ trầm lặng và u buồn. Việc lựa chọn ngôn từ và cách diễn đạt của tác giả tạo nên một đoạn văn giàu suy ngẫm, đậm tính trữ tình, có giá trị nhân văn.

Cảm nhận của Kiên về chiến tranh và sự hi sinh của đồng đội gây ấn tượng với độc giả bởi đã giúp họ hiểu biết sâu sắc hơn vẻ đẹp tâm hồn, lòng nhân ái của nhân vật cũng như nỗi buồn mà cuộc chiến tranh đã để lại.

Trong các cảm nghĩ của Kiên về chiến tranh, có cảm nghĩ sau đây hết sức ấn tượng: “Bây giờ đây chỉ có nỗi buồn, mênh mang nỗi buồn – nỗi buồn được sống sót, nỗi buồn chiến tranh.”. Cảm nghĩ này thể hiện sự tinh tế và sâu sắc trong tâm hồn nhân vật Kiên. Nó làm rõ nỗi đau khổ và tổn thương mà người lính phải chịu đựng, không chỉ bởi những mất mát về thân thể mà còn bởi những chấn thương về tâm hồn. Cụm từ “nỗi buồn được sống sót” đã làm rõ ý niệm về sự sống sót trong chiến tranh: đó không phải là niềm vui, cũng không chỉ đơn thuần là sự tồn tại về sinh mạng mà là sự sống sót mang theo đau thương tinh thần.