- Tóm tắt tác phẩm:

Trong chuyến xe từ Hà Nội tới Lào Cai, bác lái xe, ông họa sĩ và cô kĩ sư nông nghiệp xinh đẹp đã vui vẻ trò chuyện. Xe dừng lại 30 phút để hành khách nghỉ ngơi. Nhân dịp đó, bác lái xe đã giới thiệu anh thanh niên 27 tuổi làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu trên đỉnh núi Yên Sơn với mọi người. Anh thanh niên mời ông họa sĩ và cô gái lên thăm nơi ở và nơi làm việc của mình. Ở nơi làm việc của anh thanh niên, mặc dù chịu nhiều gian khổ nhưng anh vẫn tích cực làm việc góp phần vào công việc lao động sản xuất và chiến đấu. Ông họa sĩ cảm nhận được nét đẹp của người lao động mới qua hình ảnh anh thanh niên. Ông định vẽ chân dung anh nhưng anh từ chối và giới thiệu 2 người khác xứng đáng hơn, đó là người kĩ sư trồng rau và người cán bộ nghiên cứu sét. Ông họa sĩ và cô gái trẻ đã chia tay anh để tiếp tục cuộc hành trình với bao tình cảm lưu luyến, xao xuyến. 

- Cốt truyện và tình huống:

Truyện: “Lặng lẽ Sa Pa" có cốt truyện đơn giản kể lại một cuộc gặp gỡ của bốn người là: bác lái xe, ông họa sĩ, cô kĩ sư trẻ và anh thanh niên trong vòng ba mươi phút giữa cảnh núi rừng lặng lẽ, mộng mơ. Qua cuộc gặp ấy chân dung của anh thanh niên hiện ra khiến người đọc phải suy nghĩ.

Cuộc gặp gỡ này cũng chính là cơ hội thuận tiện để tác giả khắc hoạ chân dung nhân vật chính (anh thanh niên) một cách tự nhiên, tập trung qua cái nhìn, suy nghĩ của các nhân vật khác (bác lái xe, ông hoạ sĩ, cô kĩ sư).

Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long có tình huống truyện rất giản dị, nhẹ nhàng tựa như cánh cửa dẫn người đọc vào thế giới cổ tích nhưng bên cạnh đó cũng khắc hoạ rất rõ nét công việc, tinh thần của những con người say mê làm việc, cống hiến cho đất nước.