Huấn Cao vốn là một người nổi tiếng viết chữ đẹp, tiếng vang của ông đã lan đến cả một vùng tỉnh Sơn. Đời ông chỉ viết có bộ tứ bình và một bức trung đường cho ba người bạn. Nhưng vì Huấn Cao chống lại triều đình nên bị bắt vào nhà giam chờ ngày tử hình. Ở đây, Huấn Cao chịu sự cai quản của viên quản ngục và người thầy thơ, cả hai người họ đều vô cùng mến mộ tài năng viết chữ đẹp của Huấn Cao. Người quản ngục đối xử với Huấn Cao rất trịnh trọng, như một người bề trên chứ không có gì gọi là cai quản. Ấy thế nhưng Huấn Cao lại có một khí thiết trong sạch, ông không muốn nhận sự biệt đãi của người khác nên đã từ chối viên quản ngục. Trước ngày Huấn Cao bị xử tử, viên quản ngục đã quyết định phải thực hiện được việc xin chữ của ông, vì người quản ngục vô cùng yêu cái đẹp và trân trọng cái đẹp. Ông đã xin Huấn Cao cho chữ, Huấn Cao vì cảm động trước tấm lòng của người quản ngục nên gật đầu đồng ý. Thế là trong đêm khuya nơi ngục tù tối tăm, bẩn thỉu đã diễn ra cảnh cho chữ mà tác giả gọi là "một cảnh xưa nay chưa từng có". Người tử tù chân tay đeo xiềng xích vẫn phóng những nét chữ tài hoa, tung hoành cả đời người. Còn viên quản ngục và thầy thơ thì đang cúi mình trước cái đẹp. Sau khi cho chữ, Huấn Cao còn khuyên người quản ngục thay chốn ở đi để giữ được thiên lương trong sáng của mình.

Câu chuyện diễn ra tại một nhà tù thời Pháp thuộc, nơi Huấn Cao sắp phải đối diện với án tử hình. Mặc dù đang đứng trước cái chết, Huấn Cao vẫn giữ vững nhân cách và phẩm giá của mình. Ông là một người say mê nghệ thuật thư pháp và có tài năng xuất chúng. Ngục trưởng - một người yêu thích chữ nghĩa và kính trọng tài năng của Huấn Cao, rất muốn xin chữ ông để treo trong nhà. Trong một khoảnh khắc, Huấn Cao đã quyết định cho ngục trưởng xin chữ. Tuy nhiên, hành động này không chỉ là sự ban phát tài năng mà còn thể hiện tình cảm, lòng nhân ái và sự mến mộ nghệ thuật của người tử tù đối với những người xung quanh, ngay cả khi họ là những kẻ giam cầm mình. Cuối cùng, Huấn Cao đã viết những dòng chữ đẹp cho ngục trưởng, biểu hiện tâm hồn cao đẹp và sáng ngời trong bối cảnh bi kịch. Qua tác phẩm, Nguyễn Tuân khắc hoạ hình ảnh một người nghệ sĩ tự do, dù ở trong hoàn cảnh cực kỳ khắc nghiệt, vẫn sống với nhân phẩm và tài năng của mình, đồng thời đồng hành với những suy tư về cuộc sống, nghệ thuật và cái chết