Công lao của Nguyễn Hoàng trong công cuộc khai phá vùng đất phía Nam là vô cùng to lớn và có ý nghĩa lịch sử sâu sắc. Ông không chỉ đặt nền móng cho sự mở rộng lãnh thổ của quốc gia Đại Việt về phía Nam mà còn góp phần quan trọng vào việc hình thành và phát triển của một vùng đất mới, tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế - xã hội và văn hóa của cả nước về sau. Công lao của ông cụ thể thể hiện ở các điểm sau:

• Mở cõi và lập căn cứ vững chắc: Nguyễn Hoàng được cử vào trấn thủ Thuận Hóa - Quảng Nam không chỉ đơn thuần là một nhiệm vụ quân sự mà còn là một bước đi chiến lược nhằm mở rộng lãnh thổ về phía Nam. Việc ông chọn Thuận Hóa làm căn cứ, xây dựng hệ thống phòng thủ vững chắc, đồng thời khuyến khích dân cư di cư vào lập nghiệp đã tạo tiền đề quan trọng cho sự phát triển kinh tế và củng cố quyền lực của chúa Nguyễn ở miền Trung.

• Khuyến khích khai hoang, phát triển kinh tế: Nguyễn Hoàng thực hiện chính sách khuyến khích khai hoang, lập ấp, mở rộng diện tích canh tác. Ông ban hành nhiều chính sách ưu đãi thu hút dân cư từ các vùng khác di cư vào, tạo điều kiện cho việc phát triển nông nghiệp, góp phần làm giàu mạnh vùng đất mới. Việc phát triển kinh tế không chỉ củng cố sức mạnh của chúa Nguyễn mà còn tạo điều kiện cho việc phát triển văn hóa - xã hội.

• Xây dựng bộ máy cai quản: Việc xây dựng bộ máy cai quản, thiết lập trật tự, an ninh ở vùng đất mới cũng là một công lao đáng kể của Nguyễn Hoàng. Ông đã tổ chức bộ máy hành chính, quân sự, tạo điều kiện cho việc quản lý, điều hành vùng đất rộng lớn, đặt nền tảng cho sự phát triển lâu dài của vùng đất này.

• Đặt nền móng cho sự phát triển văn hóa: Sự định cư của người Việt ở vùng đất phía Nam dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Hoàng cũng góp phần lan tỏa văn hóa Đại Việt đến vùng đất mới. Điều này tạo nền tảng cho sự giao lưu, hội nhập văn hóa, thúc đẩy sự phát triển văn hóa đa dạng, phong phú ở miền Trung và Nam Bộ sau này.

Tóm lại, Nguyễn Hoàng là người có công lao to lớn trong việc khai phá và xây dựng vùng đất phía Nam. Sự nghiệp của ông không chỉ là một thành tích quân sự mà còn là một đóng góp quan trọng trong việc mở rộng lãnh thổ, phát triển kinh tế, xây dựng bộ máy cai quản, và định hình diện mạo văn hóa của vùng đất này. Sự nghiệp của ông là tiền đề quan trọng cho sự phát triển của đất nước Đại Việt và Việt Nam hiện nay.