Nguyễn Khuyến là một trong những nhà thơ lớn của văn học trung đại Việt Nam, nổi tiếng với những tác phẩm về làng quê bình dị, gần gũi nhưng chứa đựng cảm xúc sâu sắc. Bài thơ “Thu ẩm” là một tác phẩm tiêu biểu, thể hiện vẻ đẹp của mùa thu cũng như tâm trạng u hoài, thâm trầm của nhà thơ. Qua bức tranh thu trong bài “Thu ẩm”, Nguyễn Khuyến không chỉ gợi lên vẻ đẹp thanh tĩnh của thiên nhiên mà còn bộc lộ tâm sự của một trí thức trước thời cuộc rối ren.

"Thu ẩm” là một bức tranh thu của làng quê Bắc Bộ với những hình ảnh gần gũi, quen thuộc: “Ao thu lạnh lẽo nước trong veo, / Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.” Mở đầu bài thơ, Nguyễn Khuyến dùng hình ảnh ao thu với làn nước trong, lạnh lẽo và tĩnh lặng, tạo cảm giác yên bình nhưng cũng man mác buồn. Từ "lạnh lẽo" cùng với "trong veo" làm nổi bật sự thanh khiết, tĩnh lặng của nước ao. Chiếc thuyền câu nhỏ bé xuất hiện trên mặt ao như một điểm nhấn trong bức tranh thu, nhưng lại tạo cảm giác cô đơn, lẻ loi
Trong bài thơ, tác giả không chỉ miêu tả cảnh vật bằng hình ảnh mà còn bằng âm thanh: "Sóng biếc theo làn hơi gợn tí, / Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo." Âm thanh của gió, tiếng lá rơi, tiếng nước lăn tăn trên mặt ao tạo nên một không gian êm ả, tĩnh mịch. "Hơi gợn tí" và "khẽ đưa vèo" là những hình ảnh và âm thanh rất nhẹ nhàng, gợi lên sự mong manh của cảnh vật và cảm giác thoáng buồn trong lòng người. Màu sắc của "sóng biếc" và "lá vàng" hòa quyện tạo nên vẻ đẹp của mùa thu vừa nên thơ, vừa u buồn.

1. Qua bức tranh thu yên bình nhưng đầy man mác buồn, Nguyễn Khuyến cũng bộc lộ tâm trạng trầm lặng, u hoài của một người trí thức trước thời cuộc. Bài thơ có tên là “Thu ẩm,” tức là uống rượu trong mùa thu, nhưng cảm giác mà nhà thơ mang lại không phải là sự say sưa, vui vẻ. Ngược lại, người đọc cảm nhận được sự trống trải, cô đơn và suy tư. Cảnh thu tĩnh mịch như chính tâm hồn tác giả, một nho sĩ ẩn dật, không còn muốn dấn thân vào xã hội rối ren, suy đồi.

2. Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình:

   Nguyễn Khuyến khéo léo sử dụng bút pháp tả cảnh ngụ tình, thể hiện tâm trạng thông qua cảnh vật. Mùa thu trong thơ ông không chỉ là vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn là ẩn dụ cho cuộc đời người ẩn sĩ, khi tuổi tác đã cao và tâm hồn không còn phấn chấn. Ao thu tĩnh lặng, làn nước trong veo, sóng biếc nhẹ nhàng đều là những chi tiết tinh tế, khéo léo gợi lên nỗi buồn nhàn nhạt trong tâm hồn nhà thơ. Từng hình ảnh trong bài thơ đều mang ý nghĩa tượng trưng cho tâm trạng trầm tư, cô độc của người trí thức khi đối diện với sự đổi thay của cuộc sống.

“Thu ẩm” là một tác phẩm xuất sắc trong thơ ca về mùa thu của Nguyễn Khuyến. Qua bài thơ, ông đã khắc họa một bức tranh thu thanh bình, tĩnh lặng nhưng ẩn chứa nỗi niềm của một tâm hồn nhạy cảm trước thiên nhiên và cuộc đời. Những hình ảnh gần gũi, thân thuộc trong bài thơ không chỉ mang đến cho người đọc cảm nhận về vẻ đẹp của mùa thu mà còn là tiếng lòng sâu lắng của một nhà thơ tài hoa, luôn trăn trở về sự tồn vong của đất nước và giá trị của cuộc sống.