Khí hậu Việt Nam phân hóa theo chiều Bắc - Nam do sự tác động của nhiều yếu tố, chủ yếu là:

1. Vị trí địa lý: Việt Nam kéo dài từ 8°23' Bắc đến 23°23' Bắc, nằm trong khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, nên khí hậu ở miền Bắc có mùa đông lạnh, trong khi miền Nam chủ yếu có khí hậu nhiệt đới nóng quanh năm.

2. Sự thay đổi của vĩ độ: Miền Bắc ở gần vĩ tuyến 21° Bắc, chịu ảnh hưởng rõ rệt của khí hậu cận nhiệt đới và mùa đông lạnh do gió mùa Đông Bắc. Còn miền Nam gần xích đạo, khí hậu nhiệt đới với mùa khô và mùa mưa rõ rệt nhưng ít biến đổi nhiệt độ theo mùa.

3. Ảnh hưởng của gió mùa: Gió mùa Đông Bắc chi phối khí hậu miền Bắc, tạo ra mùa đông lạnh và mùa hè nóng, trong khi gió mùa Tây Nam ảnh hưởng đến miền Nam, tạo ra mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10 và mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau.

Như vậy, khí hậu Việt Nam phân hóa rõ rệt theo chiều Bắc - Nam, từ khí hậu ôn đới ở Bắc Bộ đến khí hậu nhiệt đới ở Nam Bộ.

• Sự khác biệt về nền nhiệt độ:

  • Việt Nam trải dài từ khoảng vĩ độ 8°34' Bắc đến 23°23' Bắc, do đó có sự khác biệt rõ rệt về nhiệt độ giữa các khu vực phía Bắc và phía Nam.
  • Miền Bắc: Từ dãy Hoành Sơn trở ra Bắc, khí hậu mang đặc điểm cận nhiệt đới ẩm với bốn mùa rõ rệt: xuân, hạ, thu, đông. Vào mùa đông, miền Bắc có thể có những đợt rét đậm, rét hại, với nhiệt độ trung bình vào tháng 1 từ 15°C - 20°C, và đôi khi xuống dưới 10°C ở các vùng núi cao.
  • Miền Nam: Từ dãy Bạch Mã trở vào Nam, khí hậu mang đặc điểm nhiệt đới gió mùa với hai mùa chính: mùa mưa và mùa khô. Miền Nam không có mùa đông lạnh, nhiệt độ trung bình quanh năm từ 25°C - 30°C, rất ít khi xuống dưới 20°C.

• Sự khác biệt về mùa và lượng mưa:

  • Miền Bắc: Có mùa mưa tập trung vào mùa hè (từ tháng 5 đến tháng 10), chiếm phần lớn lượng mưa hàng năm. Mùa đông, lượng mưa giảm rõ rệt và khí hậu trở nên khô lạnh.
  • Miền Nam: Có hai mùa mưa và khô rõ rệt. Mùa mưa kéo dài từ tháng 5 đến tháng 11 với lượng mưa lớn, còn mùa khô từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau. Mùa khô ở miền Nam nắng nóng và khô hạn hơn so với miền Bắc.

• Ảnh hưởng của dãy núi Bạch Mã:

  • Dãy núi Bạch Mã nằm ở khoảng vĩ độ 16° Bắc được coi là ranh giới phân chia khí hậu giữa miền Bắc và miền Nam Việt Nam. Dãy núi này tạo ra sự phân hóa rõ rệt giữa khí hậu phía Bắc có mùa đông lạnh và khí hậu phía Nam có tính chất nhiệt đới nóng ẩm quanh năm.

• Ảnh hưởng của gió mùa:

  • Miền Bắc chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc vào mùa đông, khiến nhiệt độ giảm xuống rõ rệt.
  • Miền Nam hầu như không chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc, mà chủ yếu chịu tác động của gió mùa Tây Nam vào mùa mưa, mang lại lượng mưa lớn và khí hậu ấm áp.