"Trong tác phẩm tự sự như tiểu thuyết, truyện ngắn hay tác phẩm kịch, nhân vật bao giờ cũng là yếu tố mang nghĩa, thể hiện các giá trị nhân sinh."

Nhận định trên nhấn mạnh vai trò trung tâm của nhân vật trong các thể loại tự sự như tiểu thuyết, truyện ngắn và kịch, đồng thời khẳng định nhân vật chính là phương tiện để nhà văn chuyển tải những giá trị nhân sinh sâu sắc. Bằng kiến thức lý luận văn học, có thể phân tích nhận định này qua các khía cạnh sau:

Nhân vật không chỉ là yếu tố cấu thành cốt truyện mà còn là linh hồn của tác phẩm tự sự và kịch. Thông qua nhân vật, tác giả khắc họa thế giới quan, nhân sinh quan và gửi gắm những giá trị bất biến về con người, cuộc sống. Chính vì vậy, nhân vật trở thành yếu tố mang nghĩa, là cầu nối giữa nhà văn và người đọc, giữa nghệ thuật và đời sống.

Nhân vật là yếu tố trung tâm:
Trong tiểu thuyết, truyện ngắn hay kịch, nhân vật không chỉ là “hình bóng” đại diện cho con người mà còn là “chiếc gương” phản chiếu đời sống xã hội, tư tưởng và tâm hồn con người. Nhân vật được xây dựng với các chiều kích như tính cách, hoàn cảnh, tâm lý, hành động, qua đó người đọc cảm nhận được bức tranh hiện thực và những thông điệp của tác giả.

Nhân vật là người kể câu chuyện:
Trong thể loại tự sự, câu chuyện chỉ tồn tại khi có nhân vật. Chính nhân vật là người tạo dựng mạch truyện, phát triển xung đột và đẩy câu chuyện tới cao trào. Trong kịch, nhân vật là trung tâm của hành động sân khấu, là người hiện thực hóa ý đồ nghệ thuật qua lời thoại và hành động trực tiếp.

Phản ánh hiện thực:
Nhân vật thường được xây dựng dựa trên nguyên mẫu của đời sống. Họ mang theo câu chuyện của giai cấp, tầng lớp, hoặc xã hội mà họ đại diện. Ví dụ, nhân vật Chí Phèo (trong Chí Phèo của Nam Cao) vừa là một con người cụ thể, vừa đại diện cho những người nông dân bị tha hóa trong xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám.

Thể hiện tư tưởng của tác giả:
Thông qua số phận, lời nói, hành động của nhân vật, tác giả gửi gắm những triết lý, thông điệp về cuộc sống, con người. Nhân vật không chỉ đơn thuần là “người kể” mà còn là “người nghĩ”, là biểu tượng của những giá trị nhân sinh lớn lao như tình yêu, lòng trắc ẩn, ý chí đấu tranh, hay nỗi đau của con người. Ví dụ, nhân vật Tràng trong Vợ nhặt (Kim Lân) mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, là biểu tượng cho niềm tin vào tình người ngay cả trong hoàn cảnh nghèo đói.

Khơi gợi cảm xúc và suy nghĩ nơi người đọc:
Qua việc dõi theo hành trình của nhân vật, người đọc không chỉ đồng cảm mà còn suy ngẫm về các vấn đề nhân sinh. Những nhân vật như Hồn Trương Ba trong Hồn Trương Ba, da hàng thịt (Lưu Quang Vũ) hay lão Hạc (Nam Cao) khiến người đọc tự vấn về giá trị của lương tâm, đạo đức và sự tồn tại.

Qua mâu thuẫn và xung đột:
Các giá trị nhân sinh được bộc lộ rõ nét qua xung đột nội tâm của nhân vật hoặc giữa nhân vật với hoàn cảnh. Ví dụ, cuộc đấu tranh nội tâm của Hồn Trương Ba khi sống trong thân xác người khác là một biểu hiện xuất sắc về giá trị nhân văn, đặt ra câu hỏi về ý nghĩa của đời sống thực sự.

Qua nghệ thuật miêu tả tâm lý:
Những diễn biến nội tâm của nhân vật thể hiện chiều sâu của các giá trị nhân sinh. Tâm trạng của nhân vật Ánh trong Hai đứa trẻ (Thạch Lam) thể hiện khát vọng về ánh sáng và niềm tin giữa cảnh đời u tối, qua đó khơi gợi ý niệm về hy vọng và ước mơ.

Qua sự đa dạng của các loại nhân vật:
Nhân vật chính diện và phản diện, nhân vật lý tưởng và nhân vật bị tha hóa, tất cả đều góp phần làm phong phú bức tranh nhân sinh. Mỗi nhân vật mang trong mình một câu chuyện, qua đó tác giả gửi gắm những thông điệp về đạo đức, luân lý, và hiện thực đời sống.