Việc sử dụng tổng hợp tài nguyên nước ở một lưu vực sông là một chiến lược quan trọng nhằm tối ưu hóa việc quản lý, phân phối và bảo vệ tài nguyên nước trong một khu vực rộng lớn. Lưu vực sông là khu vực nơi các dòng chảy từ nhiều nguồn nước khác nhau hội tụ và đổ về một con sông lớn. Do vậy, việc quản lý tổng hợp tài nguyên nước giúp điều phối, cân bằng và bảo vệ tài nguyên nước một cách hiệu quả, giảm thiểu nguy cơ khủng hoảng nước trong tương lai.

Ví dụ: Lưu vực sông Mekong

Lưu vực sông Mekong là một trong những ví dụ điển hình về tầm quan trọng của việc sử dụng tổng hợp tài nguyên nước. Sông Mekong chảy qua nhiều quốc gia Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, Campuchia, Lào, Thái Lan, Myanmar và Trung Quốc. Việc quản lý tổng hợp tài nguyên nước ở khu vực này không chỉ liên quan đến các vấn đề cấp nước cho nông nghiệp, sinh hoạt, mà còn ảnh hưởng đến thủy sản, giao thông đường thủy, và bảo vệ môi trường sinh thái.

Các quốc gia trong lưu vực sông Mekong đã hợp tác để xây dựng các dự án sử dụng nước một cách tổng hợp, bao gồm xây dựng các đập thủy điện, cải thiện hệ thống cấp nước, kiểm soát lũ lụt, và bảo vệ đa dạng sinh học của vùng đồng bằng sông Cửu Long. Tuy nhiên, việc sử dụng nước phải đảm bảo sự công bằng giữa các quốc gia và các nhóm lợi ích khác nhau trong lưu vực để tránh tình trạng tranh chấp nguồn nước và đảm bảo phát triển bền vững.

Biến đổi khí hậu là một trong những thách thức lớn đối với Việt Nam, đặc biệt là ảnh hưởng đến khí hậu và thủy văn của đất nước. Những thay đổi trong điều kiện khí hậu và nguồn nước sẽ có tác động sâu rộng đến nhiều lĩnh vực, từ nông nghiệp, sinh hoạt đến các hệ sinh thái và cộng đồng dân cư.

Tác động đối với khí hậu:

• Tăng nhiệt độ: Biến đổi khí hậu đã và đang làm tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu. Ở Việt Nam, nhiệt độ trung bình cũng tăng, đặc biệt là vào mùa hè, dẫn đến tình trạng nắng nóng kéo dài, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh hoạt và sản xuất.
• Thời tiết cực đoan: Các hiện tượng thời tiết cực đoan như nắng nóng, bão, mưa lớn, lũ lụt và hạn hán xảy ra thường xuyên hơn. Các trận bão lớn với cường độ mạnh đã tàn phá nhiều khu vực ven biển và đồng bằng, đặc biệt là miền Trung và miền Nam Việt Nam.

Tác động đối với thủy văn:

• Giảm lượng mưa ở các vùng miền: Biến đổi khí hậu làm thay đổi mô hình lượng mưa, khiến cho một số khu vực giảm mưa, trong khi một số khu vực khác có lượng mưa tăng đột ngột, dẫn đến lũ lụt hoặc hạn hán. Ví dụ, khu vực miền Trung và miền Nam đang phải đối mặt với tình trạng khô hạn kéo dài trong khi miền Bắc lại có mưa lớn và lũ lụt vào mùa mưa.
• Biến động về nguồn nước: Các hệ thống sông ngòi như sông Hồng, sông Mekong đang bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi chế độ dòng chảy do biến đổi khí hậu. Lượng nước về các con sông có thể giảm trong mùa khô và tăng đột ngột trong mùa mưa, gây khó khăn trong việc điều phối nguồn nước cho nông nghiệp, sinh hoạt và sản xuất điện.

Ứng phó với biến đổi khí hậu đòi hỏi các giải pháp tổng hợp, kết hợp giữa việc giảm thiểu tác động và thích ứng với những thay đổi do biến đổi khí hậu mang lại. Dưới đây là một số giải pháp tiêu biểu:

Giải pháp: Hệ thống thủy lợi thông minh (Smart Irrigation System)

Một trong những giải pháp ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu là việc áp dụng hệ thống thủy lợi thông minh, giúp tiết kiệm nước và điều tiết nước một cách tối ưu trong sản xuất nông nghiệp. Ví dụ, ở đồng bằng sông Cửu Long, việc sử dụng công nghệ tưới tiêu hiện đại giúp tiết kiệm nước trong khi vẫn đảm bảo năng suất cây trồng. Các hệ thống tưới tiêu tự động được điều khiển bởi các cảm biến và công nghệ thông tin giúp điều chỉnh lượng nước tưới phù hợp với điều kiện thời tiết và nhu cầu cây trồng.

Giải pháp: Xây dựng các công trình hạ tầng bền vững và phòng chống thiên tai

Việt Nam đã và đang triển khai nhiều công trình hạ tầng bền vững để ứng phó với biến đổi khí hậu, đặc biệt là các công trình phòng chống lũ lụt và giảm thiểu tác động của bão. Một trong những ví dụ điển hình là việc xây dựng các đê điều và hệ thống thoát nước tại các khu vực dễ bị ngập lụt như đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long. Các dự án tái tạo rừng ngập mặn ở khu vực ven biển như Cần Giờ (TP.HCM) cũng đã chứng minh hiệu quả trong việc bảo vệ các khu dân cư khỏi ảnh hưởng của sóng biển và gió bão.

Giải pháp: Nâng cao nhận thức cộng đồng và xây dựng các chính sách ứng phó phù hợp

Giải pháp dài hạn để ứng phó với biến đổi khí hậu không thể thiếu việc nâng cao nhận thức cộng đồng và xây dựng các chính sách phù hợp. Chính phủ Việt Nam đã triển khai nhiều chương trình giáo dục cộng đồng về biến đổi khí hậu và tăng cường sự tham gia của người dân trong việc bảo vệ môi trường. Việc phát triển các chính sách khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên cũng là những bước đi quan trọng để giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.

• Lưu vực sông Mekong:
  • Tầm quan trọng:
    • Sông Mekong là nguồn sống của hàng triệu người tại các quốc gia Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, Campuchia, Lào, Thái Lan, Myanmar và Trung Quốc. Lưu vực này cung cấp nước cho nông nghiệp, thủy sản, thủy điện và sinh hoạt.
    • Việc quản lý không đồng bộ đã gây ra tình trạng xung đột lợi ích giữa các quốc gia thượng nguồn và hạ nguồn.
  • Minh chứng:
    • Việc xây dựng các đập thủy điện ở thượng nguồn (như Trung Quốc và Lào) đã làm giảm lưu lượng nước về hạ nguồn, gây xâm nhập mặn nghiêm trọng ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) của Việt Nam.
    • Các đợt hạn hán và lũ lụt bất thường xảy ra, ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất lúa gạo và đời sống của người dân.
  • Bài học: Sử dụng tổng hợp tài nguyên nước, bao gồm các giải pháp liên quốc gia về phân bổ nước, các dự án điều tiết nước và bảo vệ nguồn sinh thái, là cách tiếp cận bền vững.

• Thay đổi khí hậu:

  • Nhiệt độ: Nhiệt độ trung bình tại Việt Nam đã tăng khoảng 0,5-0,7°C trong 50 năm qua.
  • Mùa mưa: Lượng mưa phân bổ không đều, với những khu vực bị thiếu mưa nghiêm trọng và một số nơi lại chịu lũ lụt thường xuyên hơn.
  • Nước biển dâng: Mực nước biển đã tăng khoảng 3 mm/năm, gây ngập úng tại các khu vực ven biển, đặc biệt là ĐBSCL.

• Thủy văn:

  • Xâm nhập mặn: Tăng do mực nước biển dâng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp và nước sinh hoạt ở vùng ven biển.
  • Lũ lụt: Biến đổi khí hậu làm tăng cường độ và tần suất các trận lũ lụt lớn ở miền Trung.
  • Hạn hán: Miền Nam và Tây Nguyên thường xuyên chịu hạn hán kéo dài, ảnh hưởng đến sản lượng nông nghiệp.

• Tại Việt Nam:

  • Đồng bằng sông Cửu Long:
    • Chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi để thích nghi với xâm nhập mặn. Ví dụ: trồng lúa chịu mặn, nuôi tôm kết hợp trồng rừng ngập mặn.
    • Xây dựng các công trình ngăn mặn, trữ nước ngọt và kênh thoát lũ.
  • Thành phố Hồ Chí Minh:
    • Dự án chống ngập với hệ thống cống ngăn triều cường và bơm nước tự động.
    • Quy hoạch đô thị xanh, tăng cường cây xanh và diện tích mặt nước để giảm thiểu hiệu ứng đảo nhiệt.
  • Miền Trung:
    • Trồng rừng đầu nguồn để giảm nguy cơ lũ quét.
    • Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm lũ lụt và hạn hán.

• Quốc tế:

  • Hà Lan: "Living with water" – xây dựng đê biển mềm và cải thiện các hệ thống thoát nước để thích nghi với mực nước biển dâng.
  • Bangladesh: Xây dựng nhà nổi và hệ thống canh tác trên mặt nước để ứng phó với lũ lụt.