Truyện ngắn “Lão Hạc” được Nam Cao sáng tác năm 1943, tác phẩm đã được đánh giá cao về sức phản ánh hiện thực xã hội trước cách mạng tháng Tám.
Truyện viết về ông lão – lão Hạc, một người nông dân chất phác, hiền lành. Lão góa vợ và có một người con trai, anh đi làm cao su để làm ăn kiếm tiền.Ông lão sống bằng nghề làm vườn – mảnh vườn mà vợ lão đã mất bao công sức để mua về và để lại cho con trai lão. Cuộc sống ngày một khó khăn với lão, lão nuôi một con chó, lão đặt tên nó là Vàng, con chó ấy do người con trai của lão trước khi đi đồn điền cao su để lại cho lão. Lão coi cậu Vàng như một người bạn, khó khăn hoạn nạn chia sẻ cùng mình. Lão nhận thấy rằng trong hoàn cảnh bấy giờ, mình miệng ăn của lão đã không nổi vì khó khăn nên lão đã quyết định bán con chó của mình đi. Lão đã rất dằn vặt bản thân mình, lão đã khóc rất nhiều sau đó. Rồi sau những sự việc đó, lão quyết định tự tử. Trước ấy, lão đã gửi nhà cửa, tài sản cho ông giáo – người hàng xóm của lão. Lão chọn một cái chết đau đớn và dữ dội. Lão đã xin bả chó từ Binh Tư, và một cái chết của lão để lại bao xót xa cho người đọc.
Lão Hạc là hiện thân của người nông dân trước cách mạng tháng Tám, người nông dân bị dồn vào đường cùng, cuối cùng chọn cho mình cái chết để giải thoát cho bản thân. Trước số phận bất hạnh của lão, người kể chuyện – ông giáo, người chứng kiến đã đại diện cho cách nhìn của xã hội về con người. Khi ông giáo kể lại câu chuyện cho vợ của mình nghe, cô vợ nói rằng đấy là chuyện của người ta, và ông lão không dùng tiền để tiêu mà để dành,… cái nhìn, cách nhìn của con người về một xã hội, về người nông dân trước cách mạng, cái nhìn bất lực. Qua đó Nam Cao muốn gửi gắm tâm sự của mình đến bạn đọc, xã hội cần những người quan tâm, suy nghĩ đúng đắn về những con người sống quanh mình, nhìn nhận và đánh giá họ bằng sự đồng cảm, bằng đôi mắt của tình thương.
Cái chết của lão Hạc là biểu hiện cao nhất của đức hi sinh. Là cách giải thoát của con người khi bị dồn vào bước đường cùng cực. Tình cảnh cùng cực, đói quẫn đã đẩy lão đến với cái chết như là một sự giải thoát. Cái chết ấy đầy tức tưởi, đầy tình thương. Cái chết phản ánh số phận bi thảm, bế tắc của người dân nghèo trong xã hội đầy áp bức bất công.
Đọc “Lão Hạc” là một sự phản ánh hiện thực đầy rõ ràng, chính xác, cái chết của lão đầy bi thương, cái chết của cậu Vàng cũng vậy, cậu Vàng như một thành viên trong gia đình lão, không chỉ đơn thuần là sắm một vai trong ấy, cách mà lão đối đãi với cậu, cách mà lão lừa để người ta bắt cậu. Lão mất cậu cũng như mất đi người thân của lão. Cậu Vàng và cái chết của cậu khiến bạn đọc vô cùng ám ảnh.
Qua truyện ngắn “Lão Hạc” ta phần nào hiểu hơn về tình cảnh của người nông dân trước cách mạng tháng Tám, cuộc sống lầm than, nghèo khổ, không lối thoát. Đọc “Lão Hạc” để lại bao ám ảnh. Tác giả có thể chết nhưng nhân vật thì sống mãi. Nam Cao đã mất từ rất lâu nhưng những tác phẩm của ông để lại có sức phản ánh cực kì mãnh liệt. Đọc “Lão Hạc” của Nam Cao, ta thấy rõ được số phận những người dân cùng cực khi chưa có thắng lợi cách mạng tháng Tám. Trước những nỗi cùng cực, con người phải cảm thông, đùm bọc, thương yêu lẫn nhau trong cuộc sống. Đề cao giá trị con người cũng như đề cao phẩm chất của con người cũng chính là cách mà giúp con người đoàn kết hơn trong cuộc sống để vượt qua mọi khó khăn gian khổ.