Bố cục:

   - Câu đầu : cảm xúc khi bạn đến

   - 6 câu tiếp : hoàn cảnh nhà thơ khi bạn đến chơi

   - Câu cuối : tình cảm thắm thiết với bạn

Câu 1 (trang 105 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   Bài thơ thuộc thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật : gồm 8 câu, mỗi câu 7 tiếng, gieo vần cuối các câu 1-2-4-6-8, phép đối giữa câu 3-4, 5-6.

Câu 2 (trang 105 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   a. Theo câu thứ nhất, đúng ra tác giả nên tiếp đãi bạn thật chu đáo, tử tế.

   b. Sáu câu tiếp cho thấy hoàn cảnh “có sẵn mọi thứ nhưng hóa ra lại không có thứ gì”. Vật chất không có, chỉ có cái tình cái nghĩa để tiếp bạn. Tình huống vừa đùa vui vừa tôn được cái quan trọng nhất – tình nghĩa.

   c. Câu thơ cuối và riêng cụm từ “ta với ta” là giá trị tư tưởng của bài thơ, nó khẳng định tình bạn chân thực, tri âm tri kỉ không quan trọng vật chất, lễ nghĩa.

   d. Tình bạn của Nguyễn Khuyến rất chân thật, rất quan tâm khi nhà thơ biết lo nghĩ mọi thứ, đặc biệt là rất trọng tình cảm.

Luyện tập

Câu 1 (trang 106 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   a*. Ngôn ngữ của bài Bạn đến chơi nhà là ngôn ngữ đời thường mộc mạc, đùa vui hóm hỉnh và mang đậm tính thuần Việt hơn so với ngôn ngữ buốn sầu, ước lệ, tính Hán Việt của bài Sau phút chia ly.

   b. “ta với ta” trong Bạn đến chơi nhà chỉ 2 người (nhà thơ và người bạn) thể hiện sự hòa hợp giữa hai tâm hồn, hai người bạn. Còn “ta với ta” trong Qua Đèo Ngang chỉ một mình nhà thơ giữa khung cảnh rộng lớn, tăng lên nỗi buồn và cô đơn.

I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
- Tên thật là Nguyễn Thắng, hiệu Quế Sơn, tự Miễu Chi
- Sinh ngày 15 tháng 2 năm 1835 và mất ngày 5 tháng 2 năm 1909
- Quê nội tại làng Vị Hạ (Và), xã Yên Đổ nay là xã Trung Lương, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam. Quê ngoại tại làng Văn Khế, xã Hoàng Xá, huyện Ý Yên, tỉnh Hà Nam Ninh nay là huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam.
- Các tác phẩm tiêu biểu: Quế Sơn thi tập, Yên Đổ thi tập, Bách Liêu thi văn tập, Cẩm Ngữ,"Bạn đến chơi nhà", và 3 bài thơ hay về thu: Thu điếu, Thu ẩm và Thu vịnh cùng nhiều bài ca, hát ả đào, văn tế, câu đối truyền miệng.

2. Tác phẩm
- Bài thơ được viết khi tác giả đến thăm nhà bạn
- Thể thơ: thất ngôn bát cú đường luật
- Bố cục:
+ phần 1( câu đầu tiên): giới thiệu sự việc
+ phần 2( 5 câu tiếp theo): hoàn cảnh của nhà thơ khi bạn đến thăm nhà
+ phần 3( câu cuối cùng): thể hiện tình bạn thân thiết, chân tình

II. Tìm hiểu chi tiết
1. Giới thiệu sự việc bạn đến chơi nhà
Đã bấy lâu nay bác tới nhà,
- “ đã bấy lâu”: thể hiện một khoảng thời gian dài hai người bạn không được gặp
- Hai người lâu rồi k gặp mà đến thăm, thể hiện sự quan tâm của bạn, bạn vẫn còn nhớ đến mình
- Hoàn cảnh đến thăm của bạn không phù hợp, chợ thì xa, nhà thì không có gì ăn
=> Câu thơ thể hiện tình cảm đặc biệt của người bạn, tình bạn thân thiết. nhưng sự trái ngược là bạn đến nhà không có gi để tiếp đãi.

2. Hoàn cảnh khi đến thăm nhà bạn
Trẻ thì đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu, sóng cả, khôn chài cá;
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ;
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
- “ trẻ đi vắng”, “ chợ xa” : mong muốn mua đồ tiếp đãi bạn nhưng không có người để sai bảo
- Cái có: “ ao sâu”, “ vườn rộng”, “ cải chửa”, “ bầu vừa”
- Cái khó khăn: ao thì sâu không thể bắt cá, vườn rộng khó đuổi gà, những loại rau củ đều đang ở mức tiềm năng đang ra hoa chưa có quả để ăn
=> Muốn tiếp đãi bạn thịnh soạn mà không thực hiện được
- “ trầu không có”: mong muốn tiếp đãi bạn bằng phong tục thông thường nhưng vẫn không thành
=> Sự thiếu thốn trong tiếp đãi bạn bè

3. Tình bạn thắm thiết, chân thành
Bác đến chơi đây, ta với ta
- “ ta với tá”: ta thứ nhất là nhà thơ, ta thứ hai là bạn nhà thơ
- Thể hiện tình cảm bạn bè rất thân, trên cả vật chất
=> Niềm vui trọn vẹn, tình bằng hữu đạm đà thắm thiết

III. Tổng kết
- Nghệ thuật:
+ xây dựng tình huống đặc biệt
+ sử dụng từ ngữ thuần việt
+ giọng thơ hóm hỉnh, dí dỏm
- Nội dung: ca ngợi tình bạn thắm thiết chân thành của tác giả