Đây là cuộc khởi nghĩa có quy mô lớn nhất, độc đáo nhất và kéo dài nhất trong phong trào Cần Vương cuối thế kỷ XIX. Cuộc khởi nghĩa do Phan Đình Phùng lãnh đạo với sự trợ giúp của Cao Thắng, Ngô Quảng, Cao Đạt, Hà Văn Mỹ, Nguyễn Chanh, Nguyễn Trạch…

Địa bàn hoạt động của nghĩa quân bao gồm 4 tỉnh: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, trong đó địa bàn chính vẫn là Nghệ An - Hà Tĩnh.

Sở dĩ cuộc khởi nghĩa có thể kéo dài tới 10 năm có thể do mấy lí do thế này:

+) Biết kết hợp lối đánh du kích với những chiến tuyến cố định, gây được cho Pháp nhiều tổn thất lớn như: trận đánh úp thành Hà Tĩnh, bắt sống Tri phủ Đinh Nho Quang 1892, trận Vạn Sơn tháng 3-1893, trận tập kích Hà Tĩnh lần thứ hai năm 1894 và trận Vụ Quang tháng 10-1894 được coi là một thành tựu của nghệ thuật quân sự Việt Nam lúc đó.

+) Có sự giúp sức của nhiều tướng tài, đặc biệt là Cao Thắng, người có tài chế súng theo kiểu năm 1874 của Pháp

+) Được sự ủng hộ của nhân dân, lại nổ ra trong khí thế của phong trào Cần Vương với rất nhiều cuộc khởi nghĩa nổ ra cùng lúc trên cả nước khiến thực dân Pháp phải vất vả đối phó

Là cuộc khởi nghĩa có quy mô lớn nhất và kéo dài nhất trong phong trào Cần Vương nhưng cuối cùng nó cũng thất bại, bởi lý do khách quan là Pháp còn mạnh, nhưng quan trọng hơn, đúng như nhận xét của Chủ tịch Hồ Chí Minh, các cuộc khởi nghĩa của các cụ Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám còn mang nặng màu sắc phong kiến. Giả sử các cụ có thắng Pháp đi chăng nữa, thể nào chúng ta lại chả có những ông vua mới họ Phan, họ Hoàng. Tư tưởng phong kiến lúc đó đã lỗi thời, lạc hậu, không còn được sự ủng hộ của quần chúng. Đó mới là nguyên nhân sâu sa dẫn tới thất bại của các cuộc khởi nghĩa này