Hà Nội có nghĩa là bên trong sông vì vùng đất này nằm ở phía trong sông Hồng (hà có nghĩa là sông, nội có nghĩa là bên trong) 
Hà Nội là một địa danh lấy từ bên Trung Quốc:
 Phía bắc sông Hoàng Hà gọi là Hà Nội, phía nam gọi là Hà Ngoại.
 Tên quận Hà Nội thời Hán - Sở 
 Tên huyện Hà Nội thời nhà Tùy 
Năm 1010, vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) về thành Đại La và đổi tên thành Thăng Long. Đến thời nhà Nguyễn, Vua Minh Mạng rất khôn khéo trong việc xóa bỏ hẳn cái tên Thăng Long và đổi thành Hà Nội. Nhà vua cho rằng Thăng Long có nghĩa là "Rồng bay lên" mà Rồng là biểu tượng độc quyền của nhà vua. Minh Mạng lấy lý do kinh đô của nhà Nguyễn đã dời vào Huế thì chẳng có lý do gì vùng đất ấy được giữ tên Rồng. Hơn nữa, mục đích chính của việc đổi tên Thăng Long thành Hà Nội bởi vì Minh Mạng muốn xóa bỏ hẳn cái tên Thăng Long, không muốn cho dân chúng nhớ tới các triều đại cũ trước đó, nhất là khi nhà vua vừa mới lên ngôi được một hai năm, giặc giã đã nổi lên khá nhiều ở phía Bắc.
Triều Nguyễn có tất cả 400 cuộc khởi nghĩa chống triều đình. Tính riêng thời Minh Mạng là 250 cuộc khởi nghĩa.
Vua Minh Mạng là người thần phục đất nước Trung Hoa, chẳng hạn như vua đã cấm phụ nữ nước ta mặc váy và bắt mặc quần để cho giống với phụ nữ Trung Hoa cho nên mới có câu vè:
"Tháng tám có chiếu vua ra
Cấm quần không đáy, người ta hãi hùng"
Ở bên Trung Hoa có Hà Nội và bắt đầu từ năm 1831, Thăng Long bị đổi thành Hà Nội. Chỉ có điều là vua Minh Mạng đã rất khôn ngoan trong việc cố tình chọn thời điểm cải cách hành chính 1831-1832 quy định lại việc đổi tên các tỉnh trong cả nước, vua Minh Mạng mới thay tên Thăng Long để khỏi bị mang tiếng là tự dưng xóa bỏ kinh đô của các triều đại trước. Để chắc ăn hơn, sau khi đổi tên Thăng Long thành Hà Nội, vua Minh Mạng ra lệnh hạ thấp thành Hà Nội (tức Hoàng Thành Thăng Long cũ) xuống, không được quyền cao hơn Kinh thành Huế