Nguyễn Du là đại thi hào của dân tộc Việt Nam. Ông sống trong giai đoạn lịch sử đày bão táp , cái xã hội bị đồng tiền chi phối. Trong cái xã hội ấy Nguyễn Du đã chứng kiến rất nhiều cảnh bất công cũng như cái xã hội thối nát bấy giờ. Ông có cảm thông sâu sắc với nỗi bất hạnh của người phụ nữ lúc bấy giờ. Ông viết ra rất nhiều tác phẩm nổi tiếng để nói thay cho tấm lòng đầy ai oán, đáng thương với người phụ nữi bất hạnh. Trong đó có kiệt tác "Truyện Kiều" trong truyện có đoạn trích "Trao duyên" mang âm hưởng bi kịch của sự đứt đoạn một tình yêu đẹp. Đoạn trích miêu tả tình cảnh trớ trêu của Kiều khi phải trao duyên cho em. Đồng thời làm rõ diễn biến tâm trạng đau khổ tuyệt vọng của nàng khi tình yêu tan vỡ, mình phải buộc phụ lòng Kim Trọng

Sau đem thề nguyền giữa Kim Trọng và Thúy Kiều, Kim Trọng phải về hộ tang chú ở Liễu Dương. Tai nạn ập đến với gia đình Thúy Kiều, Kiều phải buộc bán thân để chuộc cha và em. Đêm trước ngày theo Mã Giám Sinh, Kiều đã nhờ cậy Vân thay mình trả nghĩa cho Kim Trọng.

Đem tình yêu của mình cho người khác là một bất đắc dĩ, vì Kiều không thể làm khác hơn vì đã lỡ hứa hẹn với chàng Kim. Chuyện vợ chồng là chuyện trăm năm, trao duyên trong hoàn cảnh Thúy Kiều là một truyện khó nói và tế nhị vì Vân chưa biết gì về mối tình của Kiều và chàng Kim. Bốn câu thơ thể hiện tư thế, hình ảnh Kiều khi nhờ Vân nối duyên với người yêu mình:

"Cậy em, em có chịu lời,
Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa.
Giữa đường đứt gánh tương tư,
Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em."

Những điều Kiều sắp nói với vân thực sự quan trong và thiêng liêng. Đó là "cậy, lạy, thưa" thể hiện niềm tin chỉ có Vân là người mà Kiều tin cậy nhất. "Cậy" có sức nặng của niềm tin. Ở đây tác giả dùng "chịu lời" chứ không phải nhận lời là bắt người mình tin phải nghe theo và khó lòng từ chối. "Ngồi lên, lạy, thưa" là những thái độ của bề trên, những người có ơn với mình.

Từ những câu thơ trên ta nhận ra dù trog hoàn cảnh tan nát thì Kiều vẫn dùng những lỡi lẽ đoan trang tế nhị thể hiện sự nhờ vả khẩn khoản của Kiều.

Kiều đau đớn khi tâm sự với em về mối tình của mình. Hình ảnh "quạt ước, chén thề" điệp từ "khi" diễn tả tình cảm gắn bó thân thiết, sâu sắc. "Đứt gánh tương tư" là sự mong manh, tan vỡ đột ngột, bất ngờ. Kiều xin em chắp nối tơ thừa của mình trả nghĩa cho Kim Trọng. "Mặc em" là phó mặc, ủy thác vừa có ý mong muốn vừa có ý ép buộc Vân phải nhận lời với mình:

"Kể từ khi gặp chàng Kim ,
Khi ngày quạt ước, khi đêm chén thề.
Sự đâu sòng gió bất kỳ,
Hiều tình khôn lẽ hai bề vẹn hai"

Trong cái xã hội phong kiến đày rẫy sự bất công khiến cho nàng phải chịu khổ. Cha nàng bị kẻ gian hãm hại phận làm con nàng phải bán mình chuộc cha. Chữ hiếu làm tròn thì đồng nghĩa với chữ tình kia không vẹn

Nàng tự thấy Thúy Vân vẫn đang còn trẻ và là người duy nhất nàng tin cậy được nên yên tâm gửi lại mối tình này cho em:

"Ngày xuân em hãy còn dài,
Xót tình máu mủ, thay lời nước non.
Chị dù thịt nát xương mòn,
Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây."

Kiều mong Vân xốt tình chị em máu mủ ruột già mà đồng ý chuyện mình bén duyên với Kim Trọng. Mai kia Kiều không còn trên đời nữa thì cũng vui lòng khi Vân chấp nhận mối tơ duyên này.

Đến đây Kiều lại đưa ra những kỉ vật tình yêu giữa nàng với Kim Trọng để trao cho Vân. Trao đi tì sẽ không còn là của mình nữa nhưng Kiều vẫn mong em coi đó là kỉ vật của ba người:

"Chiếc thoa với bức tờ mây
Duyên này thì giữ, vật này của chung.
Dù em nên vợ nên chồng,
Xót người mệnh bạc ắt lòng chẳng quên!
Mất người còn chút của tin,
Phím đàn với mảnh hương nguyền ngày xưa.
Mai sau dù có bao giờ,
Đốt lò hương ấy, so tơ phím này.
Trông ra ngọn cỏ gió cây,
Thấy hiu hiu gió, thì hay chị về.
Hồn còn mang nặng lời thề,
Nát thân bồ liễu đền nghì trúc mai."

Chiếc vành, bức tờ mây gợi tình cảm sâu nặng, lời thề ước thiêng liêng của Kim-Kiều. Phím đàn, mảnh hương nguyền trở thành ngày xưa, quá khứ. Những kỷ vật quý giá thiêng liêng chứng minh cho tình yêu đẹp. Trao kỷ vật đó là mâu thuẫn giữa hoàn cảnh bắt buộc và nội tâm của Kiều khẳng định giữa tình cảm và lý trí , nhân cách và thân phận của Kiều. Tâm trạng của Kiều chứa đầy mâu thuẫn giữa hành động và lời nói, lý trí và tình cảm

"Trăm nghìn gửi lạy tình quân
Tơ duyên ngắn ngủi có ngần ấy thôi.
Phân sao phận bạc như vôi?
Đã đành nước chảy hoa trôi lỡ làng.
Ôi Kim Lang! Hỡi Kim lang!
Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây!"

Kiều hình dung ra viễn cảnh đối lập nhau. Một bên là Thúy Vân và kim Trọng sum họp và một bên là oan hồn bạc mệnh của nàng. Dù nàng có chết thì mối tình của nàng với chàng Kim vẫn còn nặng. Trong lúc này thì sự bối rối, sự oan của mình làm cho Kiều không còn nghĩ tới mình đang nói chuyện cho mình nghe. Kiều tiên đoán trước cảnh tượng oan nghiệt, xót xa đang đợi mình phía trước.

Tình yêu mất xem như kiều đã chết, cái chết trống trải khi không có tình yêu, đó là cái chết tâm hồn. Tiếng nói thương xót cho thân phận của con người thiết tha với tình yêu. Chuyển từ đối thoại với em sang độc thoại nội tâm. Trao kỷ vật mà lòng thổn thức, đau lòng

Nàng lạy trăm nghìn cái gửi cho tình quân của mình như thể hiện lời xin lỗi chân thành cũng như cái cúi chào tạm biệt trước khi chia ly. Tơ duyên tưởng chừng sẽ cùng nhau đi tới cùng trời cuối đất nhưng mà ngắn ngủi có ngần ấy thôi

Đoạn trích trao duyên quả là một đoạn trích hay và giàu ý nghĩa. nó không chỉ nói lên được tâm trạng của Thúy Kiều mà còn thể hiện được bộ mặt xã hội phong kiến đầy những bất công. Tình duyên của người con gái vì thế mà lỡ làng. Dù nàng có đi đâu thì nàng cũng vẫn nhớ về mối tình cùng chàng Kim Trọng.

Nguyễn Du là nhà thơ lỗi lạc của nền văn học Việt Nam. Thông qua kiệt tác “Truyện Kiều”, tác giả đã tái hiện đầy chân thực hình ảnh một xã hội phong kiến cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX mục nát, bất công đã chèn ép, dồn đẩy con người đến bước đường cùng. “Trao duyên” là một trong những đoạn trích đặc sắc trong truyện Kiều, tuy chỉ là một trích đoạn ngắn nhưng đã phần nào thể hiện được diễn biến tâm lí phức tạp, sự giằng xé trong tâm trạng của nàng Kiều trong đêm cậy nhờ Thúy Vân trả ân nghĩa cho chàng Kim.

Sau khi bị thằng bán tơ hãm hại, gia đình gặp biến cố, Thúy Kiều đã quyết định bán mình cho Mã Giám Sinh để cứu cha và em trai bị bắt giam. Đặt chữ hiếu lên trên cũng có nghĩa Thúy Kiều phải từ bỏ mối tình đẹp còn đang dang dở với Kim Trọng. Không thể thực hiện lời thề nguyền lứa đôi, Thúy Kiều nhờ Thúy Vân thay mình hoàn thành lời hứa với Kim Trọng dẫu trong lòng có bao đau đớn, xót xa:

“Cậy em em có chịu lời
Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa
Giữa đường đứt gánh tương tư
Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em”

Xét về địa vị trong gia đình, Thúy Kiều là chị, người có vai vế cao hơn so với Thúy Vân. Tuy nhiên, khi trao duyên, Thúy Kiều đã sử dụng những từ “cậy”, “chịu” và có những hành động “lạy”, “thưa” khiến cho lời nhờ cậy càng trở nên tha thiết; không khí của cuộc trò chuyện vì vậy cũng nghiêm túc, thiêng liêng hơn. Thúy Kiều sử dụng từ “cậy” mà không phải từ “nhờ” vừa tạo ra sự tha thiết trong lời nói vừa tạo ra sức nặng khiến Thúy Vân khó có thể từ chối. Thúy Kiều muốn Thúy Vân thay mình bù đắp cho chàng Kim nhưng cũng hiểu rằng như vậy sẽ bất công, thiệt thòi cho Vân nên đã có những hành động trang trọng, trái với lễ nghi: quỳ, lạy.

Quyết định trao duyên cho Thúy Vân không chỉ thể hiện sự tin tưởng tuyệt đối của Thúy Kiều với em mà qua những hành động trang trọng còn cho thấy Thúy Kiều thực sự đã coi Thúy Vân như ân nhân, người đã giúp đỡ mình trong cơn nguy khốn. Những lời nói của Thúy Kiều với Thúy Vân khi trao duyên đều vô cùng dứt khoát, mạnh mẽ “Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em”, tuy nhiên đằng sau sự vô tư, mạnh mẽ ấy lại là nỗi đau thấu tâm can bởi với Thúy Kiều, mối tình với Kim Trọng đâu phải mối tình trăng gió thoáng qua mà là mối tình khắc cốt ghi tâm.

Sau khi thuyết phục em bằng những lời lẽ và hành động sắc sảo, khiến em không thể từ chối, Thúy Kiều đã có những tâm sự đầy thiết tha về mối tình dang dở của mình với chàng Kim:

“Kể từ khi gặp chàng Kim
Khi ngày quạt ước, khi đêm chén thề
Sự đâu sóng gió bất kì
Hiếu tình khôn lẽ hai bề vẹn hai”

Kiều đã kể cho em về cuộc gặp gỡ và đính ước cùng chàng Kim. Những hình ảnh ước lệ “quạt ước”, “chén thề” một lần nữa làm sống dậy những kỉ niệm tình yêu đẹp đẽ, sâu đậm với chàng Kim nhưng cũng gợi ra bao đau đớn, xót xa của thực tại khi hiện thực trái ngang đã chia rẽ tình yêu đôi lứa. Kim Trọng về quê chịu tang chú, Thúy Kiều chấp nhận bán mình cứu cha, đặt chữ hiếu lên trên chữ tình khiến cho tình duyên không thể vẹn tròn “Hiếu tình khôn lẽ hai bề vẹn hai”.

“Ngày xuân em hãy còn dài
Xót tình máu mủ thay lời nước non
Chị dù thịt nát xương mòn
Ngậm cười chín suối vẫn còn thơm lây”

Thúy Kiều mang những tâm sự, nỗi đau từ tận đáy lòng để giãi bày cùng Thúy Vân chỉ hi vọng Vân có thể thấu hiểu và đồng ý với yêu cầu của mình. Để lời yêu cầu có thêm sức nặng, Thúy Kiều đã nhắc đến tình máu mủ và cả cái chết, thế mới thấy nguyện ước trao duyên của Thúy Kiều tha thiết, đau đớn đến nhường nào. “Thịt nát xương mòn”, “ngậm cười chín suối” không chỉ là những lí lẽ thuyết phục khiến Thúy Vân không thể từ chối mà còn là những dự cảm không lành của Thúy Kiều về tương lai, số phận của mình.

Qua lời trao duyên của Thúy Kiều, ta có thể thấy được sự sắc sảo, thông minh, khôn khéo mà thấu tình trong lời thuyết phục của nàng. Để hoàn tất nghi thức của việc trao duyên, Thúy Kiều đã trao lại cho Thúy Vân những kỉ vật tình yêu của mình với Kim Trọng:

“Chiếc vành với bức tờ mây
Duyên này thì giữ, vật này của chung
Dù em nên vợ nên chồng
Xót người bạc mệnh ắt lòng chẳng quên
Mất người còn chút của tin
Phím đàn với mảnh hương nguyền ngày xưa”

Những kỉ vật tình yêu “chiếc vành”, “bức tờ mây”, “phím đàn”, “mảnh hương nguyền” gợi ra đoạn tình cảm sâu nặng, thiêng liêng của mối tình Kim – Kiều. Vì nó gắn với tình yêu, những nguyện thề thiêng liêng nên khi trao lại cho Thúy Vân, Kiều lại có chút xót xa, không lỡ. Đến đây, ta có thể thấy được sự mâu thuẫn giữa lí trí và tình cảm của nàng Kiều. Nếu như những câu thơ trên, Kiều thể hiện sự dứt khoát, mạnh mẽ đầy khôn khéo khi trao lời thì đến lúc trao kỉ vật lại thể hiện rõ sự tiếc nuối, xót xa. Lời nói như uất nghẹn, như chực trào nức nở đã thể hiện nỗi đau đứt ruột của người con gái trước những ngang trái của cuộc đời.

Chấp nhận trao duyên cũng là chấp nhận chặt đứt mối quan hệ với chàng Kim. Sau khi trao lại những kỉ vật cho Thúy Vân, trong nỗi đau đớn cùng cực, Thúy Kiều thẫn thờ như người vừa đánh mất linh hồn, chỉ còn lại những độc thoại đau đớn cùng một tâm trí bế tắc, túng quẫn:

“Ôi Kim lang! Hỡi Kim Lang
Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây”

Đoạn trích “Trao duyên” đã giúp ta hiểu rõ hơn về tài năng miêu tả tâm lí nhân vật bậc thầy của đại thi hào Nguyễn Du, đặc biệt trong việc khắc họa tâm trạng đau đớn, xót xa của nàng Kiều khi quyết định trao duyên, đoạn tuyệt mối tình đẹp đẽ, thiêng liêng với chàng Kim. Cũng qua đây, tác giả lên án xã hội phong kiến bất công, đồng thời bày tỏ sự đồng cảm của mình với số phận đau khổ, ngang trái của con người, nhất là người phụ nữ trong xã hội xưa.