Trí thức Việt Nam cần phải đi tiên phong trong đổi mới tư duy, thúc đẩy hành động sáng tạo, cống hiến tài năng và trí tuệ của mình cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc vì “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”

Nói đến trí thức và đội ngũ trí thức là nói đến những con người có học vấn, học thức cao, tiêu biểu cho trí tuệ của dân tộc, lao động bằng trí óc, có năng lực sáng tạo. Họ nhạy cảm với cái mới và đổi mới, vì sự tiến bộ và phát triển của đất nước, dân tộc và xã hội.

Trí thức và đội ngũ trí thức không chỉ biểu hiện mình ở trình độ trí tuệ và sức sáng tạo mà còn phải thực sự tiêu biểu về đạo đức, nhân cách, trọng chân lý và đạo lý, trọng lương tâm, danh dự và phẩm giá con người.

Trong ý nghĩa đích thực của nó, trí thức và đội ngũ trí thức phản ánh diện mạo tinh thần của dân tộc. Giá trị nhân cách của trí thức chân chính gắn liền với những giá trị cao quý của văn hóa Chân - Thiện  - Mỹ. Thực hiện trách nhiệm của mình đối với dân tộc và xã hội, điều đó cũng đồng thời nói lên vai trò quan trọng của trí thức đối với sự phát triển, hưng thịnh của đất nước. Lê Quý Đôn, nhà bác học lỗi lạc của Việt Nam ở thế kỷ thứ XVIII đã từng cảnh báo “phi trí bất hưng” khi đề cập đến những nhân tố quy định sự phát triển của đời sống xã hội: “phi nông bất ổn, phi công bất phú, phi thương bất hoạt và phi trí bất hưng”. Những trí thức ưu tú được coi là hiền tài, mà “hiền tài là nguyên khí của quốc gia” như đánh giá của Thân Nhân Trung. Thời đại nào, xã hội nào cũng cần đến trí thức, cũng coi trọng tài năng và phẩm hạnh của trí thức. Khi kỳ vọng rằng, “dân tộc Việt Nam nhất định phải trở thành một dân tộc thông thái” và “xã hội xã hội chủ nghĩa mà chúng ta xây dựng là một xã hội văn hóa cao”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thấy nguồn trữ năng dồi dào và nguồn xung lực tinh thần mạnh mẽ để thực hiện lý tưởng cao cả đó ở trí thức và đội ngũ trí thức của nước ta. Tuy nhiên, không phải ai có học vấn và bằng cấp cao cũng đều là trí thức. Đó chỉ là điều kiện cần mà chưa đủ. Trí thức, nhất là những trí thức tiêu biểu được nhân dân quý trọng, xã hội thừa nhận và tôn vinh phải là những người nổi bật về năng lực sáng tạo, có ý chí và hoài bão lớn, đem tài năng và tâm huyết của mình cống hiến cho dân, cho nước. Những trí thức lớn đồng thời là những nhân cách lớn, thực học để có thực lực và thực tài. Họ lại rất khiêm nhường và giản dị, gần gũi, gắn bó mật thiết với nhân dân, đồng cảm và chia sẻ với cuộc sống và số phận nhân dân, nặng lòng “ưu thời mẫn thế” với dân tộc. Chân tài và thực đức, những người trí thức như thế sẽ không màng danh, không ham lợi, chỉ tận tâm tận lực, thậm chí thầm lặng trong lao động sáng tạo mong góp vào những thành quả hữu ích, hữu dụng cho đất nước phát triển, dân tộc phồn vinh và nhân dân có cuộc sống ấm no, tự do và hạnh phúc. Cuộc đời và sự nghiệp, tư tưởng và đạo đức, bản lĩnh và phong cách Hồ Chí Minh chính là sự kết tinh và tỏa sáng của một nhân cách trí thức cao quý như thế, một hình mẫu nhân cách lý tưởng “ở đời thì phải thân dân, làm người thì phải chính tâm” cho tất cả chúng ta noi theo, làm theo.

Vì vậy, trách nhiệm của trí thức và đội ngũ trí thức ở nước ta hiện nay là phải đi tiên phong trong đổi mới tư duy, thúc đẩy hành động sáng tạo hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và hiện đại hóa đất nước, nhất là trước yêu cầu hội nhập quốc tế ngày một mạnh mẽ.

Trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội tới năm 2020, hướng tầm nhìn tới năm 2030, Đảng ta đã nhấn mạnh, phải tiếp tục đổi mới tư duy quyết liệt hơn nữa, phải vượt qua “những điểm nghẽn” của phát triển(2). Đó là điểm nghẽn về thể chế, trong đó có thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, điểm nghẽn về hạ tầng kỹ thuật - công nghệ và điểm nghẽn về chất lượng nguồn nhân lực còn thấp kém. Đổi mới tư duy, thay đổi cách nghĩ là tiền đề nhận thức để thay đổi cách làm, cách thức quản lý kinh tế xã hội, tìm kiếm và thực hiện những đột phá để phát triển. Trí thức nhờ có ưu thế về học vấn, sự hiểu biết, tích lũy tri thức và cập nhật thông tin nên họ phải đi tiên phong trong đổi mới tư duy, khắc phục những giáo điều, chủ quan duy ý chí để phát triển tư duy khoa học sáng tạo, bám sát những biến đổi thực tiễn vốn rất mau lẹ, nhạy bén trước những đòi hỏi mới của thực tiễn để tìm tòi lý luận, phát triển lý luận mới. Giới trí thức khoa học qua nghiên cứu và tổng kết thực tiễn có trách nhiệm to lớn trước yêu cầu mà Đảng đề ra, đó là khắc phục tình trạng lạc hậu của lý luận, đem lý luận phục vụ cuộc sống, gắn lý luận với thực tiễn, chú trọng nghiên cứu dự báo để cung cấp kịp thời và chính xác những luận cứ khoa học làm cơ sở cho việc hoạch định đường lối và chính sách của Đảng và Nhà nước.

Không chỉ giới lý luận và đội ngũ trí thức khoa học xã hội - nhân văn mà các nhà kỹ thuật - công nghệ, các trí thức chuyên gia thuộc các ngành khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ, khoa học quản lý, bảo vệ tài nguyên và môi trường, các trí thức khoa học quân sự và an ninh, cùng đông đảo các nhà chuyên môn có trình độ cao, có kinh nghiệm, vốn sống phong phú từ các lĩnh vực giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa nghệ thuật,... đều có thể và cần phải tham gia các hoạt động tư vấn, phản biện (cả phản biện khoa học và phản biện xã hội) về các chủ trương, chính sách, các chương trình và dự án phát triển kinh tế - xã hội, các vấn đề liên quan đến quốc kế dân sinh. Chất lượng của đội ngũ trí thức quyết định trình độ phát triển của nền khoa học quốc gia và nền văn hóa dân tộc. Tiềm lực trí tuệ và năng lực lãnh đạo của Đảng, trình độ cũng như hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước được đáp ứng như thế nào cho ngang tầm nhiệm vụ, điều đó, một phần quan trọng tùy thuộc vào sự phát triển của khoa học, của lý luận quy định, từ nỗ lực đầy trách nhiệm của trí thức và đội ngũ trí thức nước nhà. Trong những năm gần đây, Đảng ta trong đường lối, nghị quyết của mình đã đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu đổi mới mô hình tăng trưởng, thực hiện chiến lược phát triển bền vững, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tích cực chủ động hội nhập quốc tế để hiện đại hóa đất nước. Việt Nam tiếp thu kinh nghiệm của thế giới về phát triển bền vững trên cơ sở bảo đảm sự phát triển hài hòa dựa trên ba trụ cột: kinh tế, xã hội và môi trường, thực hiện triết lý phát triển nhân văn, lấy phát triển con người làm mục tiêu và động lực của phát triển bền vững. Thực tiễn và kinh nghiệm của hơn 30 năm đổi mới đã qua cũng như hiện nay, khi yêu cầu đặt ra là phải thực hiện đồng bộ giữa đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị, coi phát triển kinh tế - xã hội là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt, xây dựng văn hóa, con người làm nền tảng tinh thần, tăng cường quốc phòng, an ninh là trọng yếu, thường xuyên(3) thì phải chú trọng cả phương diện chính trị và văn hóa để bảo đảm phát triển bền vững của Việt Nam. Các nghị quyết của Trung ương về xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, về đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân, về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, về đổi mới tổ chức bộ máy trong Đảng, Nhà nước và các đoàn thể trong hệ thống chính trị theo hướng tinh gọn, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, về chiến lược công tác cán bộ, đặc biệt cán bộ cấp chiến lược(4),... đều liên quan trực tiếp đến đội ngũ trí thức. Thực hiện các nghị quyết quan trọng đó của Đảng là trách nhiệm của toàn Đảng, trong đó có đội ngũ trí thức, trước hết là các đảng viên trí thức đang hoạt động trong nhiều lĩnh vực ở nước ta.

Trong cơ cấu xã hội đa dạng ở nước ta hiện nay, đội ngũ trí thức với số lượng đông đảo, trình độ ngày một nâng cao, được rèn luyện và trưởng thành trong thực tiễn đổi mới, trong hội nhập quốc tế, đang ra sức phát huy những khả năng sáng tạo của mình phục vụ đắc lực sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

Những trí thức chuyên gia đầu ngành đang đóng vai trò nòng cốt, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội và đồng thời phát huy tác dụng, ảnh hưởng của mình trong xây dựng đội ngũ trí thức lớn mạnh, nhất là đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trí thức trẻ tài năng và triển vọng để kế tục xứng đáng sự nghiệp của lớp người đi trước, đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội hiện nay và mai sau.

Một trong những trọng trách cao cả của trí thức và đội ngũ trí thức nước ta là phải tham gia trực tiếp, đóng góp và cống hiến trực tiếp vào sự nghiệp đổi mới toàn diện các lĩnh vực của đời sống, thúc đẩy dân chủ hóa, thực hành dân chủ để xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nhấn mạnh, thực hành dân chủ rộng rãi sẽ là chiếc chìa khóa vạn năng để giải quyết mọi khó khăn. Trí thức phải góp phần xứng đáng vào việc xây dựng môi trường pháp lý và nhân văn để thực hiện phát triển lành mạnh nền dân chủ ở nước ta, đem sức mạnh của dân chủ - pháp quyền, với tinh thần pháp luật là tối cao, thượng tôn pháp luật, kiểm soát quyền lực để quyền lực không bị tha hóa, không làm tổn hại tới dân chủ và quyền làm chủ của dân.

Trí thức xã hội chủ nghĩa, nhất là đội ngũ trí thức giáo dục, trí thức khoa học công nghệ, trí thức trong ngành y tế với yêu cầu y đức đặt lên hàng đầu, tri thức văn hóa nghệ thuật với thiên chức sáng tạo tinh thần, đem ánh sáng văn hóa “soi đường cho quốc dân đi” như Hồ Chủ tịch đã chỉ dẫn, là những trí thức góp phần quan trọng vào công cuộc chấn hưng giáo dục, chấn hưng đạo đức để chấn hưng dân tộc, thực hiện phát triển nhanh và bền vững như một quyết tâm chiến lược của Đảng và nhân dân ta.

Đại hội XII của Đảng đặt xây dựng chỉnh đốn Đảng, quyết tâm làm cho Đảng thực sự trong sạch vững mạnh, coi đây là nhiệm vụ hàng đầu, nhiệm vụ của mọi nhiệm vụ trong nhiệm kỳ khóa XII. Lý tưởng, mục tiêu của Đảng đồng thời là định hướng giá trị cho lẽ sống và hoạt động của trí thức. Cùng với các tầng lớp nhân dân trong xã hội, đội ngũ trí thức nước ta cần nhận thức sâu sắc về trách nhiệm xây dựng Đảng của mình. Cũng như mọi đảng viên khác, các trí thức đảng viên phải gương mẫu trong thực hiện tư cách đảng viên đã được xác định trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa IX của Đảng. Đó là ba tư cách thống nhất trong chính thể nhân cách đảng viên: người lao động giỏi, người công dân gương mẫu và người chiến sĩ tiên phong trong đổi mới(5).

Mỗi người trí thức là một nhà chuyên môn. Đội ngũ trí thức với cơ cấu ngành nghề đa dạng, có mặt trong nhiều lĩnh vực quan trọng của đời sống. Hoạt động của trí thức là hoạt động sáng tạo. Tham gia đời sống chính trị, hơn ai hết trí thức phải tham chính một cách chủ động, tích cực, tự giác, thực hành dân chủ ở trình độ và chuẩn mực văn hóa dân chủ, nêu gương trong cộng đồng về kỷ luật, kỷ cương, pháp chế, thực hiện quyền tự do dân chủ của cá nhân trong hành lang pháp luật và bảo vệ quyền và lợi ích chân chính của nhân dân trong cộng đồng xã hội, bảo vệ đảng, bảo vệ chế độ, bảo vệ nhân dân. Đó là trách nhiệm chính trị mà cũng là đạo đức, văn hóa đạo đức của trí thức, của đội ngũ trí thức nước ta./.
 

Trong công cuộc đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Đảng và Nhà nước ta đánh giá rất cao vai trò của thanh niên, luôn quan tâm chăm lo xây dựng và phát huy sức mạnh của các thế hệ thanh niên tham gia vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Các cấp, các ngành và các tổ chức, đoàn thể chính trị xã hội cũng đã có nhiều chủ trương, biện pháp nhằm phát huy vai trò, sức mạnh của thanh niên trong các lĩnh vực của đời sống xã hội.
Để phát huy vai trò, trách nhiệm của thanh niên đối với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn hiện nay cần đẩy mạnh và nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục về nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới cho thanh niên. Đây là nhiệm vụ nền tảng quan trọng góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của thanh niên đối với nhiệm vụ bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; tạo môi trường thuận lợi để thanh niên tham gia tích cực vào nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Ngày nay, trước sự tác động mạnh mẽ của mặt trái kinh tế thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế, âm mưu của các thế lực thù địch đã ảnh hưởng đến tâm tư, tình cảm, trách nhiệm của thế hệ trẻ. Vì vậy, việc quan trọng và cấp thiết là “phát huy vai trò xung kích, sáng tạo, tinh thần tình nguyện, khơi dậy tiềm năng to lớn, lòng nhiệt huyết của các tầng lớp thanh niên… tạo môi trường thuận lợi để thanh niên tự rèn luyện, tìm được lẽ sống cao đẹp cho mình” các cấp bộ Đoàn cần tập hợp, tổ chức cho thanh niên tham gia vào các hoạt động thiết thực, bổ ích như thông qua các phong trào: “Thanh niên với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc”; “Tuổi trẻ giữ nước”; “Khi Tổ quốc cần”; “Nghĩa tình biên giới, hải đảo”; “Vì Trường Sa thân yêu”; “Góp đá xây Trường Sa”…
Phát huy tinh thần tự giác học tập, rèn luyện bản thân của thanh niên để góp phần nâng cao trình độ mọi mặt đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, không để các thế lực thù địch, phần tử xấu lôi kéo, dụ dỗ vào các hoạt động gây rối, biểu tình gây mất ổn định an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội, kiên quyết giữ gìn môi trường hòa bình, ổn định để hội nhập và phát triển đất nước.