Để tìm kiếm những người tài giỏi trong thiên hạ, một ông vua đã sai viên quan đi khắp nơi và đưa ra các câu hỏi hóc búa để giúp thử tài mọi người nhưng vẫn chưa tìm ra được ai thực sự tài giỏi.

Khi đi đến cánh đồng thấy hai cha con đang cho trâu cày đất, viên quan bèn hỏi trâu cày một ngày mấy đường. Người cha chưa biết trả lời thế nào thì cậu bé con đã trả lời: nếu như quan trả lời được ngựa một ngày đi được bao nhiêu bước thì cháu sẽ cho quan biết trâu cày một ngày được mấy đường. Viên quan nghe vậy sửng sốt và khẳng định đây chính là nhân tài bèn chạy vội về tâu với vua.

Vua tiếp tục thử tài bằng cách bán cho dân làng cậu bé 3 thùng gạo nếp và 3 con trâu đực dặn nuôi để trong 1 năm ba con trâu đực có thể đẻ thành chín con. Ai nấy đều lo lắng nhưng cậu bé lại bảo lấy gạo nếp và giết trâu để ăn, còn một phần để làm lộ phí cho hai cha con cậu vào kinh. Cậu bé đã chứng minh cho vua thấy rằng 3 con trâu đực không thể đẻ được.

Nhà vua tiếp tục thử tài cậu bé bằng cách ra lệnh từ một con chim sẻ làm sao dọn thành ba cỗ thức ăn. Cậu bé đưa cây kim và nói rằng nhờ vua rèn thành con dao để xẻ thịt chim.

Bây giờ thế lực ngoại bang đang lăm le xâm lược nước ta bèn cho người sang thử tài. Họ cho một vỏ con ốc vặn dài và đố làm sao để xâu được sợi chỉ xuyên qua con ốc đó. Cậu bé đã nghĩ ra cách lấy con kiến càng buộc chỉ ngang lưng, đầu bên kia thì bôi mỡ để dẫn dụ kiến bò sang, kéo được sợi chỉ được xuyên qua con ốc trước sự ngỡ ngàng, thán phục của sứ giả nước ngoài. Vua đã ban thưởng hậu hĩnh cho cậu bé, phong cậu làm trạng nguyên.

Lần đầu tiên cậu bé thông minh giảiđáp câu đố oái oăm của viên quan là lúc cha con đang làm ruộng, cha đánh trâu cày, con đập đất. Viên quan liền hỏi: “Trâu của lão cày một ngày được mấy đường?”

Đứa con nhanh nhẹn, liên tưởng ngay đến con ngựa của viên quan mà đáp ngược lại rằng, nếu viên quan cho biết ngựa của ngài một ngày đi được mấy bước thì sẽ cho biết trâu của mình một ngày cày được mấy đường. Câu trả lời thông minh và nhanh nhẹn của cậu bé khiến viên quan sửng sốt và tin chắc rằng mìnhđã tìm được người tài bèn hỏi làng xã, quê quán. Nhà vua mừng rỡ khi tìm được người tài nhưng vẫn  tiếp tục thử thách trí thông minh của cậu bé. Lần này, vua sai cho ba thúng gạo nếp và ba con trâu đực, bắt làng sang năm phải đẻ được chín trâu con, nếu không thì làng phải chịu tội.Cả làng đang sửng sốt lo lắng không biết giải quyết thế nào khi mọi cuộc họp, bàn tán đều không thể nào có đáp án vì trâu đực không thể đẻ được. Nhưng em bé đã mạnh dạn bảo cha nói với làng là lộc vua ban, cứ lấy hai thúng gạo nếp và ngả hai trâu ra ăn mừng, phần còn lại thì xin làm lộ phí lên kinh lo việc đó.Dân làng bắt hai cha con làm giấy cam đoan mới dám ngả trâu ra ăn mừng. Tình huống dí dỏm, hài hước xuất hiện khi cha con cậu bé vào kinh. Em bé khóc lăn lộn trước cổng thành khi cha không đẻ em bé để chơi cùng. Khi nghe vua phán, muốn có em bé thì phải cưới vợ cho cha mày, chứ giống đực làm sao đẻ được.!Em bé nhanh nhảu nhắc luôn, vậy tại sao nhà vua lại bắt làng nuôi ba con trâu đực để đẻ ra chín con trâu. Biết là lộc vua nên làng đã quyếtđịnh ngả trâu ra ăn mừng. Từ thế bị động, sự thông minh đãđưa cậu bé đến thế chủ động, làm chủ được tình thế, dùng mưu trí, lí lẽ của mình mạnh dạn tâu với vua, đẩy vua vào thế “gậy ông đập lưng ông” khiến vua và các quan đại thần tấm tắc khen thằng bé thông minh, lỗi lạc. Sự thông minh đã mang lại phần thưởng hậu hĩnh mà vua ban cho hai cha con.