Soạn văn: Tục ngữ về con người và xã hội

Hướng dẫn đọc – hiểu văn bản

1: Đọc kĩ văn bản và chú thích các từ ngữ mặt người và không tày.

2: Phân tích từng câu tục ngữ (sau khi phân tích, có thể kẻ bảng để ghi nhớ).

3: Hai câu tục ngữ nêu mối quan hệ thầy trò, bình luận, đánh giá vai trò của người thầy và xác định việc tiếp thu học hỏi bạn bè được nhân dân đúc kết:

– Không thầy đó mày làm nên.

– Học thầy không tày học bạn.

Mới đọc tưởng chừng hai câu tục ngữ đối lập nhau nhưng thực chất lại bổ sung chặt chẽ cho nhau. Cả hai câu, câu nào cũng đề cao việc học, chỉ có học tập, biết tìm thấy mà học thì con người mới có thể thành tài, có khả năng đóng góp cho xã hội và sống mới có ý nghĩa.

4: Các giá trị nổi bật của các đặc điểm trong tục ngữ:

a) Diễn đạt bằng so sánh:

– Một mặt người bằng một mặt của.

– Học thầy không tày học bạn.

– Thương người như thể thương thân.

Phép so sánh được sử dụng rất đa dạng. Trong câu thứ nhất,người – mườivần và đối nhau qua từ so sánhbằng. Trong câu thứ hai cũng diễn đạt quan hệ đó, từ so sánhtày, vần vớithầytrong vế đưa ra so sánh. Câu thứ ba dùng từ so sánhnhư. Phép so sánh có tác dụng làm các câu tục ngữ dễ thuộc, dễ nhớ, chuyển tải được ý tưởng một cách dễ dàng.

b) Diễn biến hình ảnh ẩn dụ:

– Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.

– Một cây làm chẳng nên nôn

Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.

Hình ảnh ẩn dụ trong câu thứ nhất: từquả – câynghĩa đen chuyển sangthành quảvàngười có công giúp đỡ, sinh thành. Tương tự như vậy,câyvànonchuyển sang nghĩamột cá nhân và việc lớn, việc khó… Phép ẩn dụ có tác dụng mở rộng nghĩa, diễn đạt uyển chuyển các ý tưởng cần nêu.

c) Dùng từ và câu có nhiều nghĩa:

– Cái răng, cái tóc: không những chỉ răng, tóc cụ thể, mà còn chỉ các yếu tố hình thức nói chung – là những yếu tố nói lên hình thức, nhân cách con người.

– Đói, rách: không những chỉ đói và rách mà con chỉ khó khăn, thiếu thốn nói chung; sạch, thơm: chỉ việc giữ gìn tư cách, nhân phẩm tốt đẹp.

– Ăn, nói, gói, mở…: ngoài nghĩa đen còn chỉ việc học cách giao tiếp, ứng xử nói chung.

– Quả, kẻ trồng cây, cây, non…: cũng có nhiều nghĩa, như đã nói trong câu 3.

Các cách dùng từ này tạo ra các lớp nghĩa phong phú, thích ứng với nhiều tình huống diễn đạt và hoàn cảnh giao tiếp.

CâuNghĩa của câuGiá trị kinh nghiệmTrường hợp ứng dụng
(1)Con người quý hơn của cảiĐề cao giá trị con người- Giáo dục : Là triết lí đúng đắn. Phê phán thái độ sống sai lầm. - An ủi, động viên trường hợp mất mát về tài sản.
(2)Răng, tóc thể hiện hình thức, tính nết con ngườiCần biết chăm chút từng yếu tố nhỏtrong cách sống xuề xòa
(3)Dù nghèo khổ vẫn sống trong sạch, lương thiệnnghèo khó vẫn phải giữ gìn nhân cáchgiáo dục lối sống, trong pháp luật
(4)Phải học nhiều điều trong cuộc sốngCần học các hành vi ứng xửkhi có suy nghĩ, cách sống chưa chín chắn
(5)Sự quan trọng của người thầyĐề cao vị thế người thầythầy dạy phải phù hợp. Biết tôn trọng, biết ơn thầy
(6)Học bạn là cách học hiệu quảĐề cao việc học bạnkhi chọn cách học 0
(7)con người phải biết yêu thương lẫn nhauLòng thương yêu đồng loại là cao quýtrong ứng xử người với người, trong giáo dục
(8)luôn biết nhớ ơn người giúp đỡLòng biết ơn là đáng quýgiáo dục nhân cách sống
(9)Khi đoàn kết, việc khó khăn trở nên dễ dàngđoàn kết là yếu tố tạo nên sức mạnhkhi cuộc sống thiếu tinh thần đồng đội