Nhắc đến Nam Cao là nhắc đến một trong những nhà văn nổi tiếng trong bầu trời văn học giai đoạn 1930 -1945. Truyện của ông đa phần là những tiếng lòng thương cảm cho những số phận những con người bất hạnh bị xã hội vùi dập. Trong đó có thể kể đến như Chí Phèo, Đời thừa, Lão Hạc và Trăng sáng…. Lão Hạc chính là một trong những tác phẩm lấy đi nhiều cảm xúc của độc giả nhất, nó như xoáy sâu vào trong tâm trí người đọc ám ảnh về một người nông dân chất phác, thật thà lương thiện mà bị dồn dẩy đến bước đường cùng.

 Điểm qua vài dòng về câu chuyện đầy ngặt nghèo này ta mới thấy thấm thía nỗi đâu mà lão Hạc đang phải gánh chịu. Nhà lão  nghèo lắm, vợ mất sớm có duy nhất một đứa con trai. Thế nhưng chỉ vì mất niềm tin vào xã hội coi trọng vật chất này mà anh ta bỏ đi biệt xứ, nghe nói là xin vào làm ở đồn điền cao su. Nguyện vọng duy nhất của cậu ta là kiếm đủ tiền để cưới vợ. Thế nhưng có ai biết được rằng:

 “Cao su đi dễ khó về

 Khi đi trai tráng khi về bủng beo”.

 Chính vì thế cuộc đời của lão Hạc là cuộc đời của những bất hạnh nối tiếp nhau. Khi mà vợ mất chẳng bao lâu con trai đã bỏ đi  biệt xứ. Để lại mình lão thui thủi quanh mấy góc nhà cùng với một con chó tên Vàng. Quanh quẩn trong cái suy nghĩ của lão chỉ là sau khi chết muốn để lại mảnh vườn để cho con trai làm vốn mà thôi.

 Thế nhưng hình như cuộc đời với ngần ấy bất hạnh không muốn buông tha cho lão. Lão vừa trải qua một cơn ốm nặng bao nhiêu thứ trong nhà cũng đội nón ra đi, chẳng những không thể đi làm thuê được mà hoa màu vườn tược cũng bị sự càn quét của thiên nhiên. Giá gạo trở nên vô cùng đắt đỏ. Và cứ thế hoàn cảnh đã đẩy lão rơi vào bế tắc. Cực chẳng đã lão đành bán đi con chó Vàng – người bạn duy nhất ở bên lão hàng ngày. Đây là điều ngoài ý muốn và cũng là nỗi day dứt suốt cuộc đời của lão. Đến đây nhà văn Nam Cao đã dùng những dòng chan chứa cảm xúc để nói về lão : “Mặt lão tự nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão nghẻo về một bên và cái miệng móm mém của lão mêu như con nít, Lão hu hu khóc...” Đọc đến đây ta bỗng dưng liên tưởng đến một nhân vật trong tác phẩm nổi tiếng của đại thi hào Balzac là Gorio. Cả hai nhân vật đều gặp phải cảnh khốn cùng lúc cuối đời thế nhưng nguồn gốc của bi kịch lại khác nhau. Lão Hạc là bởi con trai hiếu thảo đi xa, đói khổ và hoàn cảnh xã hội đã đẩy lão đến đường cùng. Còn nhân vật Gorio là bởi bị ba cô con gái ruồng rẫy khi già yếu. Lão Hạc vẫn còn may mắn bởi xung quanh còn có hàng xóm láng giềng mà tiêu biểu là ông giáo chia sẻ.

 Việc phải bán đi cậu Vàng là điều khiến lão Hạc ray rứt mãi không thôi. Lão cảm thấy hổ thẹn vì mình đã lừa một con chó. Tình yêu thương sự gắn bó với nó khiến lão thấy mình trở thành một kẻ bạc bẽo, xấu xa và lão thấy hổ thẹn lương tâm vì những điều lão đã làm. Đau đớn giằng xé như nhảy nhót trong tâm trí lão đến mức lão rơi vào đỉnh điểm của sự khốn khổ : "Kiếp con chó là kiếp khổ thì ta hóa kiếp cho nó để nó làm kiếp người may ra có sung sướng hơn một chút... Kiếp người như kiếp tôi chẳng hạn!..."

 Thế nhưng dù có bất cứ hoàn cảnh nào dù ngặt nghẽo nào đi chăng nữa lão vẫn không thôi nhớ đến con của mình. Lão đã gửi gắm hoàn toàn tài sản cho ông giáo. Lão giữ lại ba sào vườn và 30 đồng bạc đưa ông giáo để mong sao sau này con lão sống sót trở về sẽ có chút vốn mà làm ăn. Chao ôi đọc đến đây mà không cầm nổi nước mắt, con lão có biết rằng để có số tiền đó bố hắn đã phải nhịn ăn nhịn mặc bữa củ ráy, củ khoai, thậm chí sung luộc và cả bả chó không? Ông giáo cũng có lúc phải hối hận khi đã nghĩ sai về nhân cách của lão Hạc. Nhất là khi nghe Binh Tư nói lão Hạc xin bỏ chó của y. Trong suy nghĩ tối tăm của Binh Tư thì ai cũng như gã cả thôi “đói ăn vụng túng làm liều”. Thế nhưng lần này hắn đã sai. Lão Hạc chính là một đóa hoa sen khi mà gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn. Lão đã dùng chính bả chó lão xin của Binh Tư để kết liễu cuộc đời mình. Đây là cách để lão bảo toàn nhân cách và nhân phẩm của mình.

 Hầu hét những tác phẩm của mình Nam Cao đều đưa nhân vật đến bước đường cùng. Đó là chí Phèo chết trên ngưỡng cửa của lương thiện, Lão Hạc chết vì bả chó. Tuy nhiên cái chết của lão Hạc khiến nhiều người thương xót ám ảnh, lão cết vì con vì danh dự của bản thân mình. Còn Chí Phèo thì sự ra đi của hắn chính là sự giải thoát cho một kiếp người đầy điều tiếng và dè bỉu khinh miệt.

 Nhìn chung nhân vật lão Hạc chính là một nỗi trăn trở của người đọc. Đồng thời cũng chính là nỗi trăn trở của người nông dân trước cách mạng đang loay hoay tìm cho mình một con đường giải thoát mới. Ngoài giá trị hiện thực phê phán Nam Cao còn thể hiện tình yêu thương, đồng cảm với những số phận nông dân bất hạnh trong xã hội cũ.