Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam ngoài các câu chuyện cổ tích, truyền thuyết đặc sắc, những câu ca dao xưa thấm đẫm tình cảm cha ông, thì tục ngữ, thành ngữ cũng là một trong những mảng phong phú và đa dạng, phản ánh tư tưởng, quan niệm, những kinh nghiệm đúc kết của người xưa truyền dạy lại cho con cháu ngàn đời. Trong đó “Có chí thì nên” là một trong những câu tục ngữ được sử dụng phổ biến, đặc biệt thường được người lớn dùng để khuyên dạy con cháu, các bạn trẻ trong quá trình trưởng thành, xây dựng sự nghiệp.

“Chí” ở đây tức là ý chí, là nghị lực của con người vượt qua mọi khó khăn trắc trở để hướng tới những lý tưởng, hoài bão, tốt đẹp, là một sức mạnh tinh thần mà mỗi con người đều cần thiết phải trang bị cho mình, thì mới có thể vững bước trên đường đời. “Nên” có nghĩa là thành công, thành đạt, hoàn thành được mục tiêu ước vọng mà bản thân con người đã đặt ra. Như vậy toàn bộ câu tục ngữ “Có chí thì nên” tức là ý muốn khuyên dạy con người về tầm quan trọng của ý chí trong việc thực hiện những ước mơ, những khát vọng, thường là việc to lớn như thế nào khó khăn đến cỡ nào, chỉ cần bản thân chúng ta có ý chí, có nghị lực, kiên cường vượt qua mọi thử thách gian lao, quyết không bỏ cuộc thì chắc chắn sẽ có được thành công, được kết quả tốt đẹp ngoài mong đợi.

Như vậy tại sao trong cuộc sống muốn thành công con người lại cần phải có một ý chí vững mạnh, lòng quyết tâm không đổi dời? Đó là bởi vì, phàm là tất cả mọi khát khao, ước vọng của con người đều cần phải cố gắng nỗ lực mới có được, sống trên đời không ai cho không ai cái gì, cũng không bao giờ có chuyện “há miệng chờ sung” dễ dàng. Chúng ta rõ ràng không thể mãi dựa dẫm vào cha mẹ, gia đình, mà buộc bản thân chúng ta phải tự tạo lập cho mình một con đường, một tương lai tốt đẹp, phải có cuộc sống độc lập và tự chủ, sống có ý nghĩa giữa trần đời. Thế nhưng việc trưởng thành và đạt đến được mục tiêu và lý tưởng là cả một quá trình dài và có nhiều chông gai thách thức, một khi ước vọng của ta càng to lớn, phi thường thì những khó khăn lại càng nhiều hơn gấp bội. Chính vì vậy nếu bản thân không có được ý chí mạnh mẽ và sự quyết tâm to lớn, chúng ta sẽ dễ dàng từ bỏ ngay khi mọi chuyện vừa mới bắt đầu, mà nếu đã từ bỏ thì làm gì có thành công nào cho chúng ta nữa. Đặc biệt trong cuộc sống chúng ta vẫn thường hay nghe câu “Thất bại là mẹ thành công”, chỉ rõ một điều rằng có những thành công được sinh ra từ rất nhiều lần thất bại liên tiếp. Mà hiển nhiên rằng thất bại là điều không ai mong muốn, nó sẽ mang đến cho con người ta những cảm xúc tiêu cực, chán nản và thất vọng, dễ khiến người ta buông xuôi nhất, Chính những lúc như thế này đây thì sức mạnh của ý chí chính là thứ kéo con người ta vực dậy sau thất bại, đôn đốc tạo động lực cho chúng ta bắt đầu lại một lần nữa, khiến chúng ta có niềm tin về những thành công đang chờ đợi phía trước. Trái lại những ai thiếu ý chí, thiếu nghị lực có lẽ ngay từ lần thất bại đầu tiên họ đã mặc định rằng bản thân mình vĩnh viễn không thể thành công được. Nhưng bản thân họ lại không hề ý thức được rằng trong cuộc sống thất bại và thành công chiếm tỉ lệ ngang nhau, trong 100 người thì chỉ có một vài người may mắn thành công ngay lần đầu mà thôi, số còn lại là dựa vào sức mạnh của ý chí, niềm tin, và nghị lực phi thường, biết vực dậy sau vấp ngã, biết tổng kết đúc rút kinh nghiệm từ những thất bại mà họ gặp phải thành một bí kíp chuẩn bị cho những thành công sau này. Mà phàm càng là những thành công khó có được phải chịu nhiều gian lao, vất vả thì lại càng đáng quý, đáng trân trọng và bản thân chúng ta cũng có được nhiều kinh nghiệm sâu sắc, những bài học quý giá từ những gì ta đã trải qua hơn là những thứ đạt được quá dễ dàng. Để lấy ví dụ cho câu tục ngữ “Có chí thì nên” này thì có lẽ đã có quá nhiều tấm gương nổi tiếng, đơn cử như Hồ Chí Minh với hơn 30 năm trời buôn ba nơi hải ngoại, nhiều lần bị thực dân, và các thế lực thù địch bắt giam, kết án, phải chịu sống trong những hoàn cảnh ngặt nghèo gian khó “Sớm ra bờ suối, tối vào hang/Cháo bẹ rau măng đã sẵn sàng”. Thử hỏi rằng nếu không có một ý chí mạnh mẽ một nghị lực phi thường, và tấm lòng yêu nước thương dân kiên trung không dời đổi thì làm sao có được một đất nước Việt Nam tươi đẹp như ngày hôm nay. Mà như Bác nói nguyện vọng của Bác, lý tưởng của Bác là khiến cho nhân dân được ấm no, đất nước được độc lập, như vậy có thể thấy thành Hồ Chủ tịch đã tạo dựng cho cả non sông Việt Nam cũng như chính bản thân mình những thành tựu rực rỡ và vĩ đại. Tuy nhiên để có được những thành công ấy, cả Hồ Chí Minh và nhân dân Việt Nam đã phải đánh đổi bằng rất nhiều những thất bại và xương máu, cùng với việc lấy ý chí kiên cường, tinh thần lạc quan làm động lực, thúc đẩy suốt mấy chục năm trời. Một tấm gương khác có thể kể đến Cao Bá Quát người lúc còn nhỏ đi học nổi danh là viết chữ xấu như gà bới, vì quá xấu hổ ông đã nhiều đêm thức muộn để luyện chữ sao cho thật đẹp, thậm chí tự cột ngược tóc lên trần nhà, cùm chân vào bàn học để ép mình luyện chữ. Cứ như thế sau nhiều năm khổ luyện không ngừng nghỉ ông đã luyện được nét chữ “rồng bay phượng múa” tiếng thơm lan xa khắp vùng, nhiều người ngưỡng mộ đến tìm xin chữ đem về nhà treo. Ngoài ra có thể kể đến một tấm gương khác ấy là thầy giáo Nguyễn Ngọc Ký, người bị liệt cả hai tay thế nhưng với lòng hiếu học, ông quyết không từ bỏ, kiên trì luyện viết bằng chân cuối cùng trở thành một nhà giáo, và người truyền động lực cho nhiều các thế hệ trẻ cho đến tận hôm nay.