TÓ MÁ LẸ

Từ bao đời nay, trò chơi “tó má lẹ” được đồng bào dân tộc Thái lưu truyền, gìn giữ như một nét vănhóa riêng, được nhiều người ưa chuộng, đặc biệt là phụ nữ. Má lẹ có hình tròn, dẹt, độ dày khoảng 1 cm, đường kính từ 4-6 cm, lấy từ loại cây dây leo ở rừng già. Cách chơi “tó má lẹ” đơn giản nên tất cả mọi người đều có thể tham gia. Sân chơi chỉ là một bãi đất nhỏ, bằng phẳng hoặc có thể chơi ngay dưới gầm sàn hay nhà văn hóa bản. Thời gian của một cuộc chơi phụ thuộc chủ yếu vào số lượng người tham gia và kỹ năng của từng người. Khi thi đấu người chơi được chia thành 2 đội, mỗi đội nhiều nhất là 7 người. Bên đội đánh sau có nhiệm vụ xếp quả má lẹ tương ứng với số người chơi của một đội.

Việc chuẩn bị cho trò chơi “tó má lẹ” rất đơn giản. Trên sân kẻ 3 vạch: Vạch thứ nhất ở đầu sân, là chỗ đứng của người chơi, đây là vạch xuất phát; vạch thứ 2 cách vạch xuất phát từ 3 m trở lên, là vạch để người chơi đánh dấu điểm đánh; vạch thứ 3 là vạch đánh, cách vạch thứ 2 khoảng 1 m. 

“Tó má lẹ” có nhiều bước chơi, nhưng thông thường người ta chơi theo bốn bước: Bước thứ nhất, người chơi đặt má lẹ lên đầu gối, dùng ngón cái bật má lẹ sao cho trúng má lẹ đội bạn và bay qua đích (gọi là tó khấu); bước thứ hai, người chơi đứng ở vạch quy định tung má lẹ về phía hàng má lẹ đội bạn, má lẹ dừng ở điểm nào, lấy điểm đó làm điểm để đánh (gọi là băn lai khấu); bước thứ ba, người chơi đặt má lẹ lên mu bàn chân, vừa chạy vừa dùng chân đánh má lẹ để má lẹ bắn vào má lẹ đội bạn (gọi là tựp phá); bước cuối cùng, người đánh tung má lẹ đánh dấu vạch đánh, rồi từ vạch đánh dùng má lẹ của mình đặt xuống dưới đất dùng ngón cái bật má lẹ đánh cho trúng má lẹ đội bạn (gọi là băn lai lin). Tất cả thành viên trong đội phải vượt qua bốn bước trên thì thắng cuộc, nếu có thành viên nào trong đội không vượt qua ở bước nào thì sẽ có thành viên khác cứu bằng cách đánh hộ, nếu cứu được thành viên để qua tất cả các bước thì đội đó sẽ thắng cuộc.

Cuộc chơi cứ như vậy kéo dài, không phân biệt trẻ hay già, hò reo cổ vũ trong tiếng trống rộn ràng. “Tó má lẹ” đòi hỏi người chơi có sự khéo léo, tỉ mỉ, dẻo dai, đặc biệt là độ chính xác cao và có sức mạnh để đánh quả “má lẹ” của đội bạn bay qua đích.

Hiện nay, trò chơi dân gian “tó má lẹ” của đồng bào dân tộc Thái đã và đang được lớp trẻ phát huy, gìn giữ và trở thành môn thể thao được nhiều người ưa thích. Chính vì vậy, hằng năm trò chơi này vẫn được các cấp, các ngành trong tỉnh quan tâm và cũng là một trong những bộ môn chính của các trò chơi dân gian dân tộc Thái để thi đấu trong các ngày hội văn hóa dân tộc.

Lò Luận

(Báo Sơn La online, Số ra ngày 22 tháng 2 năm 20218)

1. Xác định kiểu văn bản và phương thức biểu đạt của văn bản “Tó má lẹ”?

2. Để thực hiện trò chơi, người chơi cần phải chuẩn bị những gì?

3. Thông thường chơi “tó má lẹ” phải qua mấy bước? Đó là những bước nào?

4. Trò chơi “tó má lẹ” đòi hỏi những điều gì ở người chơi?

5. Em hãy kể lại hoặc trình diễn lại (nếu có thể) cách chơi “tó má lẹ” của đồng bào dân tộc Thái.