Trước hết, người mẹ trong đoạn trích Trong lòng mẹ hiện lên là một người phụ nữ bất hạnh, sống cuộc sống không có hạnh phúc và phải chịu những định kiến, gièm pha của xã hội. Như chúng ta đã biết, mẹ bé Hồng là người phụ nữ trẻ trung, xinh đẹp, có khát khao yêu thương và hạnh phúc mãnh liệt nhưng rồi đến cuối cùng, bà đã không có quyền được làm chủ cuộc sống, làm chủ tình yêu của mình, người phụ nữ với trái tim khao khát yêu thương ấy đã phải chôn vùi tuổi trẻ, tình yêu và hạnh phúc của mình "bên người chồng nghiện ngập", "trong một cuộc hôn nhân miễn cưỡng" không tình yêu. Không dừng lại ở đó, bà còn phải sống trong sự ích kỉ, những hủ tục, định kiến của nhà chồng, đặc biệt là sau khi chồng bà chết. Người mẹ ấy vì nợ nần, vì quá túng quẫn mà phải gửi con đi tha hương cầu thực. Và đặc biệt, khi bà xuất giá lần nữa, cả nhà chồng coi đó là điều nhục nhã và rồi dành cho bà mọi lời cay nghiệt, thậm chí gieo rắc và bé Hồng những suy nghĩ không tốt về mẹ mình. Như vậy, người mẹ trong tác phẩm xét đến cùng là người phụ nữ điển hình trong xã hội xưa: chấp nhận nghe theo lời của bố mẹ trong cuộc hôn nhân không tình yêu và sống theo những lề lối cũ. Tuy nhiên, ở người phụ nữ ấy ta cũng nhận thấy một cá tính mạnh mẽ, muốn vượt thoát, bước ra khỏi những định kiến, lề lối, hủ tục lạc hậu. Điều đó thể hiện rõ nét qua việc khi chồng mất, bà quyết định đi thêm bước nữa để tự cởi trói cho bản thân mình.