Đây là câu hỏi và lời đáp (đố – giải đố) về những địa danh nổi tiếng của đất nước trong những buổi hát giao lưu, giao duyên của hai bên nam nữ ở các dịp lễ hội, đình đám, vui Tết, vui xuân … hay lúc nông nhàn. Các câu hỏi xoay quanh kiến thức địa lí, lịch sử, các nhân vật nổi tiếng hoặc phong tục xã hội …Hỏi – đáp là hình thức thể hiện, chia sẻ sự hiểu biết cũng như niêm tự hào và tình yêu đối với quê hương, đất nước. Qua lời hỏi và lời đáp, ta thấy các chàng trai và các cô gái đều có hiểu biết sâu rộng, thái độ lịch lãm và tế nhị. Thử thách đầu tiên này là cơ sở để tiến xa hơn trong sự kết giao về mặt tình cảm.
 

Phân tích những câu hát đối đáp sau:
 
Ở đâu năm cửa nàng ơi!
 
(…) Ở trên tỉnh Lạng có thành tiên xây”
 
Ca dao dân ca có nhiều bài đối đáp rất hay, rất hóm hỉnh. Hát đối – đáp để thử tài, cao thấp, để mua vui lúc cày bừa cấy hái, lúc trục lúa đêm trăng, đế giao duyên “kết bạn trăm năm”:
 
“Cái gì sắc hơn dao cau,
 
Cái gì tiện chũm cho nhau ăn cùng?
 
Một quan là mấy trăm đồng?
 
Một mối tơ hổng là mấy trăm dây?…”
 
– “Con mắt anh liếc sắc hơn dao cau;
 
Cau non tiện chũm cho nhau ăn cùng.
 
Một quan là sáu trăm đồng;
 
Một mối tơ hồng là sáu trăm dây”…
 
hay:
 
“Quả gì khắc chữ chạm rồng?
 
Quả gì cùi trắng, nước trong hỡi chàng?
 
Quả gì da nó vàng vàng?
 
Quả gì lăn lóc giữa đàng cái đi?
 
Quả gì da nó sù sì?
 
Chàng mà đối được, thiếp thì theo không”
 
“Quả chuông khắc chữ chạm rồng;
 
Quả dừa cùi trắng nước trong đó nàng!
 
Quả thị da nó vàng vàng;
 
Bùa yêu lăn lóc giữa đàng cái đi.
 
Quả mít da nó sù sì;
 
Nay anh đố được, em thì theo anh!”
 
Có thể nói, những bài ca dao, dân ca đối – đáp thể hiện một cách hồn nhiên, đậm đà tâm hổn, trí tuệ dân gian đã bao đời nay.
 
Ai đã từng đi ngược về xuôi, đã từng lên rừng xuống biển, ra Bắc vào Nam,… chắc đã nhiều phen bồi hồi khi nhớ lại, hoặc khi được nghe nhắc lại bài hát đối – đáp “Ở đâu năm của nàng ơi!” này. Vốn có 18 cặp câu lục bát; ở đây chỉ nhắc lại 6 cập câu lục bát. Như ghẹo, như giao duyên, rất tình tứ.
 
Sáu câu anh hỏi nàng: “ở đâu? sông nào? sông nào? núi nào? đền nào? ở đâu lại có?”. Không gian địa lí thì mở ra bao la, tình ý thì như thắt lại. Không dơn giản, tầm thường mà hóc hiểm thú vị:
 
“Ớ đâu năm cửa nàng ơi!
 
Sông nào sáu khúc nước chảy xuôi một dòng?
 
Sông nào hên đục bên trong?
 
Núi nào thắt cổ bồng mà có thánh sinh?
 
Đền nào thiêng nhất xứ Thanh?
 
Ớ đâu mà lại có thành tiên xây?”
 
Những thành quách, sông núi, đền đài… đó đây, gần xa trên mọi miền Tổ quốc thân yêu bao la, ai mà biết được? “Ớ đâu năm cửa nàng ơi!” là câu hỏi hóc hiểm. Cửa của lâu đài? Cửa sông hay cửa thành quách, cửa tử, cửa sinh của trận đồ binh pháp? Năm cửa, sáu khúc, bên dục bên trong, thắt cố bồng mà có thánh sinh, thiêng nhất xứ Thanh, thành tiên xây… là những “mối thắt, nút mở” của những điều anh hỏi nàng. Cứ tưởng là cô gái bị dồn vào thế bí. Nếu chàng trai lịch duyệt hiểu biết sâu rộng bao nhiêu thì cô gái càng tỏ ra sắc sảo, mẫn tiệp bấy nhiêu. Hai tiếng “chàng ơi!” cất lên thật tình tứ, duyên dáng:
 
“Cái gì sắc hơn dao cau,
 
Cái gì tiện chũm cho nhau ăn cùng?
 
Một quan là mấy trăm đồng?
 
Một mối tơ hồng là mấy trăm dây?…”
 
– “Con mắt anh liếc sắc hơn dao cau;
 
Cau non tiện chũm cho nhau ăn cùng.
 
Một quan là sáu trăm đổng;
 
Một mối tơ hồng là sáu trăm dây”…
 
hay:
 
“Quả gì khắc chữ chạm rồng?
 
Quả gì cùi trắng, nước trong hỡi chàng?
 
Quả gì da nó vàng vàng?
 
Quả gì lăn lóc giữa dàng cái đi?
 
Quả gì da nó sù sì?
 
Chàng mà đối được, thiếp thì theo không”
 
“Quả chuông khắc chữ chạm rồng;
 
Quả dừa cùi trắng nước trong đó nàng!
 
Quả thị da nó vàng vàng;
 
Bùa yêu lăn lóc giữa đàng cái đi.
 
Quả mít da nó sù sì;
 
Nay anh đô' được, em thì theo anh!”
 
Có thể nói, những bài ca dao, dân ca đối – đáp thể hiện một cách hồn nhiên, đậm đà tâm hổn, trí tuệ dân gian đã bao đời nay.
 
Ai đã từng đi ngược về xuôi, đã từng lên rừng xuống biển, ra Bắc vào Nam,… chắc đã nhiều phen bồi hồi khi nhớ lại, hoặc khi được nghe nhắc lại bài hát đối – đáp “Ở đâu năm cửa nàng ơi!” này. Vốn có 18 cặp câu lục bát; ở đây chỉ nhắc lại 6 cặp câu lục bát. Như ghẹo, như giao duyên, rất tình tứ.

 
Sáu càu anh hỏi nàng: “ở đâu? sông nào? sông nào? núi nào? đền nào? ở đâu lại có?”. Không gian địa lí thì mở ra bao la, tình ý thi như thắt lại. Không đơn giản, tầm thường mà hóc hiểm thú vị:
 
“Ớ đâu năm cửa nàng ơi!
 
Sông nào sáu khúc nước chảy xuôi một dòng?
 
Sông nào hên đục bên trong?
 
Núi nào thắt cổ bồng mà có thánh sinh?
 
Đền nào thiêng nhất xứ Thanh?
 
Ớ đâu mà lại có thành tiên xây?”
 
Những thành quách, sông núi, đền đài… đó đây, gần xa trên mọi miền Tổ quốc thân yêu bao la, ai mà biết được? “Ở đâu năm cửa nàng ơi!” là câu hỏi hóc hiểm. Cửa của lâu đài? Cửa sông hay cửa thành quách, cửa tử, cửa sinh của trận đồ binh pháp? Năm cửa, sáu khúc, bên đục bên trong, thắt cổ bồng mà có thánh sinh, thiêng nhất xứ Thanh, thành tiên xây… là những “mối thắt, nút mở” của những điều anh hỏi nàng. Cứ tưởng là cô gái bị dồn vào thế bí. Nếu chàng trai lịch duyệt hiểu biết sâu rộng bao nhiêu thì cô gái càng tỏ ra sắc sảo, mẫn tiệp bấy nhiêu. Hai tiếng “chàng ơi!” cất lên thật tình tứ, duyên dáng:
 
Không gian nghệ thuật được mở rộng, được đón chào. Càng “xem” càng thấy lạ và rất thú vị:
 
“Đài Nghiên Tháp Bút chưa mòn,
 
Hỏi ai gây dựng nên non nước này?”
 
Hai chữ “chưa mòn” là linh hồn của bài ca dao này. Đài Nghiên Tháp Bút là biểu tượng cho nền văn hiến lâu đời và rực rỡ của Đại Việt. Nó thể hiện rất đẹp đạo học và truyền thống hiếu học của nhân dân ta. Hai chữ “chưa mòn” khẳng định sự bền vững, sự trường tồn của nền văn hiến nước ta. Qua hàng nghìn nám, qua bao thăng trầm của lịch sử, bao bể dâu Tháp Bút Đài Nghiên vẫn “chưa mòn”, vẫn “trơ gan cùng tuế nguyệt”. Cũng như đất nước ta, thủ đô ta, nền văn hóa Việt Nam ta ngày một trở nên giàu đẹp. Hai chữ “chưa mòn” đã kín đáo gửi gắm niềm tự hào và tình yêu sông núi của nhân dàn.
 
Câu kết là một câu hỏi tu từ. “Hỏi ai” là phiếm chỉ, gợi ra nhiều bâng khuâng, man mác. “Ai” là ông cha, tổ tiên. “Ai” là nhân dân vĩ đại, những con người vô danh, như nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã viết:

 
“Họ đã sống và chết Giản dị và bình tâm Không ai nhớ mặt đặt tên Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
 
(“Đất nước”)
 
Lòng biết ơn tổ tiên ông cha, biết ơn nhân dân đã được nói lên một cách xúc động qua câu hỏi tu từ. Cảm xúc như nén lại: “Hỏi ai gây dựng nên non nước này?”.
 
Có thể coi bài ca dao “Rủ nhau xem cảnh Kiếm Hồ” là một bài ca yêu nước và tự hào dân tộc. Bốn câu ca dao 28 chữ mà nêu lên được năm cảnh đẹp của Hà Nội mến yêu: cảnh Kiếm Hồ, cầu Thê Húc, chùa Ngọc Sơn, Đài Nghiên, Tháp Bút. Bút pháp liệt kê và điệp ngữ như mở rộng, như tô đậm bao thắng cảnh, càng xem càng thích thú. Tình yêu Hà Nội, yêu quê hương đất nước là cảm hững của bài ca.
 
Như kẻ uống nước nhớ nguồn, ta biết được tác giả bài “Rủ nhau xem cảnh Kiếm Hồ” là của thi sĩ Á Nam Trần Tuấn Khải (1894 – 1983). Bài ca được in trong mục “Phong dao” của tác, phẩm “Duyên nợ phù sinh”, xuất bản năm 1920.