Có dịp mời bạn hành hương về Hầm Hô - một trong những căn cứ địa của nghĩa binh Tây Sơn, nơi đã gắn liền với tên tuổi người anh hùng áo vải cờ đào Quang Trung Nguyễn Huệ lãnh tụ kiệt xuất của phong trào nông dân cuối thế kỷ 18.

Cách thị trấn Phú Phong (huyện Tây Sơn, Bình Định) chừng 7km về hướng tây nam, Hầm Hô là một dải liên hoàn bậc thang gồm suối, thác, hồ, sông, lạch trải dài hơn 2km. Toàn cảnh non xanh nước biếc Hầm Hô hiện ra còn nguyên nét hoang sơ kỳ ảo, mờ trong sương núi đôi bờ hạ lưu sông Kút - đứa con sinh đôi của dòng sông Kôn - một thời binh đao, xào xạc dâu xanh và cát trắng. Hầm Hô trở thành huyền thoại từ chính cái tên của mình.

Tương truyền rằng: Cách đây hàng nghìn năm, dân vùng hạ lưu sông Kôn và sông Kút luôn bị hạn hán đe doạ. Vào một đêm của năm hạn hán khốc liệt nhất, chứng giám thảm họa đói khát của các buôn làng, "Thần Mưa" đã hiện ra, tạo sông, tạo suối, cứu vớt bao sinh linh, hình thành cả một vùng hạ du hai con sông nối Tây Nguyên và biển Đông. Hai tiếng "Hầm Hô" phải chăng đã bắt nguồn từ lễ tế thần linh "hô phong - hoán vũ" tự ngàn xưa. Ngày nay, ngành khí tượng thuỷ văn đã chứng minh được những tiếng gầm rú kinh hồn từ truyền thuyết là có thật.

Hành hương về Hầm Hô, chúng ta xuất phát từ Bảo tàng Quang Trung, thắp hương tưởng niệm tại Điện thờ ba anh em nhà Tây Sơn và các tướng lĩnh của đội quân bách chiến bách thắng này, tham quan Bảo tàng Quang Trung, xem biểu diễn trống trận Quang Trung, xem biểu diễn võ thuật Tây Sơn.

Nghệ thuật và văn hoá Tây Sơn đã tái hiện cuộc sống và chiến đấu của một thời chinh chiến và thanh bình. Du khách qua cầu Kiên Mỹ và sau chưa đầy 20 phút, ô tô sẽ đến "Hòn Bóng" với "Bãi đá chùm" - nơi có dinh Tiên Hiền, miếu thờ thành hoàng, thánh địa Hầm Hô - do người dân tạo lập khi Hầm Hô còn là căn cứ địa cách mạng thời chống Mỹ.

Từ đây, du khách được ngồi trên những chiếc xuồng nan, len qua những con lạch nhỏ, nước trong vắt lặng lờ, hai bên bờ đầy cỏ lau hoang sơ điểm xuyết những khóm hoa sim tím biếc để đến với những gì kỳ vĩ nhất của Hầm Hô. Sau 120 phút, xuồng đến "Vũng trâu nằm" thì dừng lại. Trước mặt là thác "Bóng Trăng" ầm ào tung nước trắng xoá.

Toàn cảnh Hầm Hô hiện ra với thác vực điệp trùng. Đoàn hành hương có thể cắm trại trên những "lưng trâu" nổi trên mặt nước - đó là những tảng đá khổng lồ, nhẵn thín. Lửa hồng được nhen lên, du khách có thể thưởng thức hương vị của ốc luộc với mắm gừng, cá đối nướng xiên - những sản vật độc đáo mà chỉ Hầm Hô mới có. Cũng không thể thiếu một chút cay đượm truyền thống của rượu Bàu Đá.

Nếu muốn, du khách đi bộ thêm một ngày, trèo đá, vượt thác, men theo những đường mòn hoang sơ dọc theo hai bờ sông Kút để lên đến "thác Dốc", "Hòn Trào", ngủ đêm trong "vườn địa đàng" để sáng hôm sau đón những tia nắng bình minh xuyên qua kẽ lá, phản chiếu trên mặt nước Hầm Hô giữa muôn vàn âm thanh ríu rít của tiếng chim muông hoà vào không gian huyền bí, gió hú mây ngàn…

Du ngoạn Hầm Hô không chỉ để thưởng thức một thắng cảnh còn nguyên sơ kỳ thú của một vùng "địa linh nhân kiệt" mà chúng ta còn được soi mình trong dòng lịch sử hào hùng, của một dân tộc anh hùng, tiêu biểu trên đất Tây Sơn này.

Về Bình Định, bên cạnh nét đẹp huyền thoại của 7 cụm tháp Chàm nổi tiếng, đến huyện Tây Sơn du khách sẽ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp huyền ảo của thắng cảnh Hầm Hô.

Người dân nơi đây giải thích rằng, vì có một thác nước cao chừng sáu, bảy mét, đổ vào một hầm đá rộng, phát ra tiếng kêu ầm ồ như tiếng hô báo cho người chèo bè biết sắp tới chỗ nguy hiểm, nên gọi là Hầm Hô.

Hầm Hô là nơi gặp gỡ của hai nhánh sông Đồng Hưu và sông Cát đổ vào sông Phú Phong. Thắng cảnh là cả một khúc sông dài tới gần 3km, hai bên bờ là những khối đá trập trùng, chỗ thì dựng đứng như thành vách, nơi thì chồng chất lên nhau thành đống, lại có đoạn đá nhọn lởm chởm như những thanh gươm dựng đứng. Những lùm cây xanh làm dịu đi vẻ hiểm trở của những vách đá nhấp nhô. Những bụi sim với màu lá xanh, hoa tím xen lẫn những khóm phong lan cheo leo trên đá, lửng lơ trên những cành cây.

Đến với Hầm Hô, du khách không chỉ đắm mình vào cảnh núi non hùng vĩ mà còn tận hưởng những tuyệt tác của thiên nhiên ngay dưới lòng sông. Với chiều rộng trên dưới 30 mét, lòng sông chi chít những trụ đá hoa cương thiên hình vạn trạng.

Vào mùa nước cạn, những ngày trời trong xanh, khi những tia nắng ban mai rọi xuống, những khối đá hoa cương ánh lên muôn màu lóng lánh, rực rỡ như ngàn vạn viên kim cương khoe mình trên làn nước trong xanh. Mỗi trụ đá mang cho mình một hình dáng riêng, chắp cánh cho trí tưởng tượng của du khách nơi đây; đá lớn, đá nhỏ, khối vuông, khối tròn, có những cụm nhìn tựa đàn voi đang tắm, có những dãy trông như thể bầy ngựa đang phi…

Nếu có dịp du ngoạn bằng thuyền đi dọc sông, du khách sẽ có dịp đắm mình vào thế giới huyền ảo của thiên nhiên. Cảnh vật kỳ thú nơi đây bắt đầu với bờ đập nước trong veo và mát lạnh. Vượt qua bờ đập, đi ngược dòng sông một đoạn khách sẽ gặp một vách đá dựng đứng như tường thành với cái tên dân gian Hòn Đá Thành.

Ngược về phía thượng nguồn, độ dốc càng lớn, nước chảy càng mạnh. Từng đoạn, từng đoạn chia khúc thành những thác nhỏ, nước chảy ầm ầm dội vào vách núi, cảnh vật càng thêm huyền ảo. Đây đó vang lên tiếng gù của chim Cu Gáy, tiếng hót véo von của chim Khướu, chim Vành Khuyên, tiếng kêu tích tích của những chú chim Sâu. Thỉnh thoảng lại vang lên tiếng Tắc Kè vọng lại từ những hốc đá, lùm cây.

Ngoài việc thưởng ngoạn cảnh đẹp kì ảo của thiên nhiên, du khách còn có dịp sống lại những ngày tháng hào hùng của lịch sử. Tại nơi đây, hơn hai trăm năm về trước vị danh tướng Võ Văn Dũng đã rèn quân luyện võ để rồi sau đó hợp lực với các thủ lĩnh Tây Sơn phất cờ khởi nghĩa. Cũng ở nơi này, anh hùng Mai Xuân Thưởng đã xây dựng căn cứ kháng Pháp. Danh thắng này vì thế còn có ý nghĩa thiêng liêng của một chứng tích lịch sử.