Truyện chủ yếu tái hiện tâm trạng bỡ ngỡ, cảm giác hồi hộp của một chú bé lần đầu tiên trong đời được mẹ đưa đến trường đi học. Mạch chính của tác phẩm là dòng cảm xúc thiết tha tuôn trào và những biểu hiện tâm lí theo tiếng bước chân của nhân vật “tôi” từ khi cũng mẹ bước trên con đường làng tới trường tới lúc vào lớp học. - Tâm trạng khi trên con đường làng:
+ Chi tiết hình ảnh:
“Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường dài và hẹp”.
“Con đường này tôi đã quan đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: “Hôm nay tôi đi học”.
“Trong chiếc áo vải dù đen dài tôi cảm thấy mình trang trọng và đứng đắn”.
- Ý nghĩa:
+ Trong tâm hồn cậu bé một cái gì đó rất mới mẻ, lạ lùng từ cảnh vật cho đến lòng người, tất cả đều sự trang trọng, thiêng liên của ngày đầu tiên được đi học trong cuộc đời – cảm giác hãnh diện háo hức.
+ Những câu văn thể hiện sự bâng khuâng xao xuyến như những nốt nhạc lắng sâu vào hồn người, bởi vì lần đầu tiên đến trường là một sự kiện trọng đại của đời người.
- Tâm trạng khi đến trường Mĩ Lí.
+ Chi tiết hình ảnh:
“Trước mắt tôi trường Mĩ Lí trông vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hòa Ấn. Sân nó rộng mình nó cao hơn trong những buổi trưa hè đầy vắng lặng. Lòng tôi đâm ra lo sợ vẩn vơ”.
+ Ý nghĩa: Nhà văn đã diễn tả rất đúng tâm trạng ngỡ ngàng, cảm giác trước sự mới lạ về ngôi trường của cậu bé, khi mình được chính thức trở thành một thành viên của nó, sự rụt rè, nhút nhát của tuổi thơ.