Công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng

1. Vai trò
Nhóm ngành công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng bao gồm nhiều ngành khác nhau, đa dạng về sản phẩm và phức tạp về qui trình công nghệ. Đáng chú ý hơn cả là các ngành dệt- may, da- giày, giấy- in, văn phòng phẩm, nhựa, sành- sứ- thuỷ tinh. Hoạt động của chúng chủ yếu dựa vào nguồn lao động dồi dào và thị trường tiêu thụ rộng lớn cả trong và ngoài nước. ở nhiều nước, nhóm ngành này phát triển mạnh trên cơ sở phát huy khả năng của mọi thành phần kinh tế, với nhiều hình thức, quy mô và công nghệ thích hợp, tận dụng nguồn nguyên liệu tại chỗ nhằm thoả mãn nhu cầu về các loại hàng hóa thông thường, thay thế nhập khẩu, góp phần đẩy mạnh xuất khẩu.

Công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng là một ngành quan trọng, không thể thiếu được trong hệ thống các ngành công nghiệp của mọi quốc gia bởi vì đã tạo ra được nhiều loại hàng hoá thông dụng phục vụ trước hết cho cuộc sống thường nhật của mọi tầng lớp nhân dân. Hơn nữa nó còn có giá trị xuất khẩu nếu như sản phẩm thoả mãn yêu cầu của thị trường bên ngoài.

2. Đặc điểm kinh tế - kĩ thuật
- So với các ngành công nghiệp nặng, công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng sử dụng nhiên liệu, điện năng và chi phí vận tải ít hơn, song lại chịu ảnh hưởng lớn hơn về nguồn lao động, thị trường tiêu thụ và nguồn nguyên liệu.

Nhìn chung, các ngành công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng sử dụng nguồn nguyên liệu phong phú từ nông nghiệp (sợi bông, đay, tơ tằm, lông cừu, da lông thú…) cho đến các vật liệu tổng hợp và nhân tạo (sợi tổng hợp, da nhân tạo, chất dẻo, cao su tổng hợp…). ở giai đoạn sơ chế nguyên liệu, các xí nghiệp (cán bông, ươm tơ, sơ chế lanh, đay…) bị thu hút mạnh về phía vùng nguyên liệu nông nghiệp.

- Công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng gắn bó mật thiết với nhiều ngành công nghiệp nặng, nhất là công nghiệp cơ khí và hoá chất, bởi vì chúng thường xuyên nhận các thiết bị, sợi hoá học, thuốc tẩy rửa, thuốc nhuộm… từ các ngành công nghiệp này. Trong khi đó, nguồn lao động chủ yếu cho các ngành công nghiệp nặng lại là nam giới.

Vì vậy, sự kết hợp lãnh thổ giữa công nghiệp nặng và công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng là hợp lí và có hiệu quả, nhất là góp phần sử dụng hợp lí nguồn lao động (lao động nữ).

- So với công nghiệp nặng, ngành công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng đòi hỏi vốn đầu tư ít, thời gian xây dựng tương đối ngắn, quy trình sản xuất khá đơn giản, thời gian hoàn vốn nhanh, thu được lợi nhuận tương đối dễ dàng, có nhiều khả năng xuất khẩu. Vì thế các quốc gia trên thế giới, kể cả các nước phát triển và đang phát triển đều chú trọng đẩy mạnh công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng tuỳ theo thế mạnh và truyền thống của mỗi nước để đáp ứng nhu cầu cuộc sống, giải quyết việc làm, góp phần cho xuất khẩu và nâng cao thu nhập.

3. Tình hình sản xuất và phân bố
- Công nghiệp dệt- may là một trong những ngành chủ đạo và quan trọng của công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng. 

Sự ra đời của máy dệt ở nước Anh năm 1764 là khúc dạo đầu cho cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên trên thế giới và từ đó, vai trò của ngành này ngày càng được nâng cao. Ngành dệt- may giải quyết nhu cầu về may mặc, sinh hoạt cho hơn 6 tỉ người trên Trái đất và một phần nguyên liệu cho nhiều ngành công nghiệp khác. Công nghiệp dệt- may có tác dụng thúc đẩy sự phát triển nông nghiệp và các ngành công nghiệp nặng, đặc biệt là công nghiệp hoá chất, đồng thời còn góp phần giải quyết việc làm cho người lao động, nhất là lao động nữ với những đức tính cần cù, chăm chỉ, tỉ mỉ, khéo tay. Ngành dệt- may ít gây ô nhiễm môi trường, sử dụng điện ở mức độ vừa phải, vốn đầu tư không lớn. 
Chính vì vậy, ngành dệt- may được phát triển mạnh mẽ ở tất cả các nước trên thế giới và thường được phân bố ở xung quanh các thành phố lớn, nơi có lực lượng lao động dồi dào, có kĩ thuật, lại có thị trường tiêu thụ rộng lớn. Nhờ những tiến bộ vượt bậc của công nghệ chế tạo sợi dệt như tạo ra các vi sợi (microfibres) từ nhiều loại nguyên liệu khác nhau (sợi bông, sợi gai, lanh, len, visco từ gỗ, sợi tổng hợp từ công nghiệp hoá dầu…), trang bị kỹ thuật và máy móc hiện đại, mẫu mã, kiểu dáng luôn thay đổi mà ngành dệt- may đã phát triển mạnh mẽ.

- Nhiều nước có ngành dệt- may phát triển đồng thời cũng là thị trường nhập khẩu và tiêu thụ hàng dệt- may lớn:

+ Các nước trong EU (Pháp, Đức, Anh…) có mức tiêu thụ sản phẩm hàng dệt- may rất cao (18 kg/người/năm). Hàng năm các nước EU nhập khẩu 63 tỉ USD với yêu cầu chất lượng và hàm lượng chất xám trong sản phẩm rất cao.

+ Thị trường Hoa Kỳ có mức tiêu thụ hàng dệt- may cao gấp rưỡi EU (27 kg/người/năm) với giá trị nhập khẩu 50 tỉ USD.

+ Thị trường Nhật Bản nhập khẩu hàng dệt may khoảng 30 tỉ USD, trong đó riêng quần áo chiếm 67%.

- Những nước có ngành dệt- may phát triển và là thị trường xuất khẩu chủ yếu là Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan, Inđônêxia, ấn Độ…

Công nghiệp dệt- may ở nước ta là một trong các ngành công nghiệp trọng điểm, chiếm 8,2% giá trị sản xuất của toàn ngành công nghiệp (năm 2002), đứng thứ 3 sau công nghiệp thực phẩm và đồ uống (21,0%) và công nghiệp khai thác dầu (10,3%). Các sản phẩm chủ yếu là sợi dệt (253,3 nghìn tấn), vải lụa (487 triệu m2), khăn mặt (588 triệu cái), quần áo may sẵn (619 triệu chiếc), sản phẩm dệt kim (72 triệu chiếc)…

Về kim ngạch xuất khẩu, hàng dệt- may tăng từ 850 triệu USD năm 1995 lên 1,9 tỉ USD năm 2000 và đạt 3,7 tỉ USD năm 2003 vàtrở thành một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nước ta.