Thơ Bác khi thì cứng cỏi kiên cường, lúc lại vút cao lên âm điệu tha thiết, ngọt ngào của tình yêu. Tập thơ Nhật ký trong tù đã làm xúc động lòng người với giá trị tuyệt vời của nó. Chính vì vậy, nhà thơ Hoàng Trung Thông đã viết:
Vần thơ của Bác vần thơ thép
Mà vẫn mênh mông bát ngát tình.
Điều phải nói đến đầu tiên là thơ Bác chính là động lực giúp Bác vượt qua mọi gian khó trong cảnh tù đày. Để giữ vững ý chí sắt son của người cộng sản: vượt lên trên cảnh lao tù, Bác chẳng hề kêu ca, phàn nàn mà dùng thời gian đó để làm thơ răn mình:
Ngày dài ngâm ngợi cho khuây
Vừa ngâm vừa đợi đến ngày tự do.
Chất thép trong thơ như đã được tôi luyện già dặn, ánh lên phẩm chất kiên cường cho nên nhà tù chỉ giam được thể xác chứ không giam được tinh thần của người chiến sĩ cộng sản: 
Thân thể ở trong lao,
Tinh thần ở ngoài lao.
Với nghị lực phi thường ấy, tâm hồn thi sĩ của người tù – chiến sĩ rõ ràng là đã tự cởi bỏ xiềng xích, để chọn cho mình một chỗ đứng ở một vị trí cao nhất:
Núi cao lên đến tận cùng
Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non
(Đi đường)
Xiềng xích, dây trói, nhà tù…, dường như chẳng có gì làm cho trái tim người run sợ. Người luôn nở nụ cười dí dỏm, thách thức mọi gông cùm, vượt lên mọi nỗi đau của thể xác để tấm lòng vẫn luôn ngời sáng ung dung:
Hôm nay xiềng xích thay dây trói
Mỗi bước leng keng tiếng ngọc rung.
Tuy bị tình nghi là gián điệp Mà như khanh tướng vẻ ung dung,
(Đi Nam Ninh)
Cả chân tay Bác bị xiềng xích, mỗi bước đi là mỗi bước kéo lê nặng nề, loảng xoảng mà Bác lại ví như là tiếng ngọc rung, cùm gông đeo trên cổ mà người tù vẫn ung dung như khanh tướng, thật không còn hình ảnh nào độc đáo hơn để thể hiện ý chí không lay chuyển của mình.
Phong thái ung dung còn được thể hiện tiếp ở tinh thần vượt qua khổ sở, vất vả nhưng Bác vẫn có cảm giác vững vàng, đàng hoàng để ngắm nhìn cảnh đẹp ở hai bên đường trong tư thế bị treo ngược:
Lủng lẳng chân treo tựa giảo hình.
Làng xóm bên sông đông đúc thế,
Thuyền câu rẽ sóng nhẹ thênh thênh.
(Giữa đường đáp thuyền đi Ung Ninh)
Sống trong tù, chịu đựng mọi sự hành hạ, nhưng Bác Hồ luôn coi đó là dịp gian nan rèn luyện mình cũng ví như hạt gạo phải đem vào giã chịu bao đau đớn nhưng rồi sẽ trắng tựa bông:
Gạo đem vào giã bao đau đớn,
Gạo giã xong rồi trắng tựa bông,
Sống ở trên đời người cũng vậy,
Gian nan rèn luyện mới thành công.
(Nghe tiếng giã gạo)
Đọc Nhật ký trong tù, không những ta cảm phục tinh thần thép của người chiến sĩ cộng sản mà còn xúc động bởi tấm lòng mênh mồng bát ngát tình của Bác với cảnh với người, với đất nước thân yêu. Trong tù, biết bao đêm thu Người không ngủ được bởi tấm lòng đau đáu nhớ về Tổ quốc, nơi xa xôi nghìn dặm với nỗi buồn như vạn mối tơ vấn vương cả trong giấc mộng:
Nghìn năm bâng khuâng hồn nước cũ
Muôn tơ vương vấn mộng sau này!
Ở tù năm trọn thân vô tội
Hóa lệ thành thơ tả nỗi này.
Ai mà không xúc động khi đọc những vần thơ chứa chan tình yêu nước này? Tình yêu thiên nhiên trong Bác cũng rất đáng trân trọng. Thiên nhiên trở thành người bạn tri kỷ, gắn bó với nhà thơ, làm tâm hồn Người dịu mát và thanh thản:
Trong tù không rượu cũng không hoa,
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ.
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ,
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.
(Ngắm trăng)
Rõ ràng tâm hồn của Bác đã vượt qua song sắt nhà tù để tâm sự cùng thiên nhiên tươi đẹp bên ngoài. Thân thể ở sau song sắt mà tâm hồn lại vút lên bầu trời bao la, hòa với không gian lấp lánh ánh trăng .
Và cảnh gian nan trên đường đi không thể làm chết đi tình yêu thiên nhiên, của Bác. Bác vẫn hòa đồng cùng vạn vật với một trái tim nhạy cảm và chan chứa tình:
Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không.
(Chiều tối)
Mệt mỏi, gian lao, Bác vẫn cảm nhận dược những nét vô cùng nhỏ bé, tinh tế của trời chiều. Tâm hồn, trái tim Bác như vẫn cùng cánh chim bé nhỏ bay bổng trên bầu trời, cùng chòm mây nhẹ nhàng trôi lơ lửng. Chẳng hề có một lời than thở, Chỉ thấy tình yêu chứa chan cùng thơ Bác vút lên. Còn đây nữa, suốt ngày trên đường đi, mặc dầu bị trói chân tay, thơ Bác vẫn rộn tiếng chim và ngát hương cỏ cây, hóa lá:
Chim ca rộn núi, hương bay ngát rừng.
(Trên đường đi)
Yêu thiên nhiên, Người càng yêu đời tha thiết. Mặc dù phải chịu đựng bao nỗi hà khắc vô nhân đạo của nhà tù Tưởng Giới Thạch nhưng dưới đôi mắt tình đời ấm áp, tâm hồn Người vẫn bay theo tiếng sáo của em bé chăn trâu về nơi xóm ấm trẻ dắt trâu về tiếng sáo reo. Người vẫn thấy được cuộc đời xiết bao đằng yêu trong ánh lửa của lò than hồng… Phải yêu thiên nhiên, yêu cuộc đời thì tim Bác mới chứa chan niềm yêu thương đồng cảm với những người cùng cảnh khổ, nỗi nhớ nhà, nhở quê hương tha thiết khi nghe một tiếng sáo:
Bỗng nghe trong ngục sáo vi vu,
Khúc nhạc tình quê chuyển điệu sầu.
Muôn dặm quan hà khôn xiết nỗi,
Lên lầu ai đó ngóng trông nhau.
(Người bạn tù thổi sáo)
Tình thương mênh mông của Người còn đi xa hơn tiếng sáo buồn của người tù để liên tưởng đến cuộc sống đợi chờ khắc khoải của người vợ bạn, ngày ngày lên lầu ngóng chồng từ muôn dặm xa, và người như òa khóc theo em bé vừa nửa tuổi đã bị bắt đi tù đầy thay cha:
Oa! Oa! Oa!…
Cha trốn không đi lính nước nhà,
Phải theo mẹ đến ở nhà pha.
(Cháu bé trong nhà lao Tân Dương)
Trái tim mênh mông của Bác vô bờ bến. Không chỉ ôm ấp mọi kiếp người (Tố Hữu) mà Bác vẫn không quên cả những vật nhỏ bé tầm thường đã gắn bó với mình:
Giận kề bất lương gây cách biệt
Hai ta dàng dặc nỗi buồn thương.
(Bài thơ về chiếc gậy).
Ôi! Tình yêu thương trong tấm lòng Bác mênh mông quá! Không có bút nào diễn tả nổi.
Nhật ký trong tù của Bác đã chắp cánh cho tâm hồn em bay xa hơn với ý chí sắt đá và tình thương bao la. Hình ảnh Bác trang thơ cũng chính là con người Bác ở đời thường đã thực sư là tấm gương sáng để mỗi chúng ta tự soi lại chính bản thân mình trong cuộc sống còn bề bộn này. Nhật ký trong tù quả là một tác phẩm có ý nghĩa và giá trị to lớn cho ngày nay và mãi mãi về sau.