DÀN Ý

I. MỞ BÀI

Trong gần cuối sử thi Ô-đi-xê, qua câu chuyện Uy-lít-xa trở về gặp lại người vợ yêu dấu sau hai mươi năm trời xa cách, Hô-me-rơ đã đề cao hai phẩm chất của mẫu người lí tưởng của thời đại. Một là trí tuệ bao gồm sự khôn ngoan, mưu trí, tỉnh táo, sáng suốt thể hiện qua nhân vật Uy-lít-xơ. Hai là tình yêu bao gồm tình yêu quê hương xứ sở, tình gia đình, tình vợ chồng bền vững thủy chung thể hiện qua cả hai nhân vật Uy-lít-xơ và Pê-nê-lốp. Tất cả được diễn tả trong khúc ca XXIII sử thi Ô-đi-xê bằng nghệ thuật trần thuật đầy kịch tính, lối miêu tả tâm lí nhân vật sử thi thật đặc sắc.

II. THÂN BÀI

A. TÓM TẮT VÀ KẾT CẤU ĐOẠN TRÍCH

1. Đoạn trích ở khúc ca XXIII, gần cuối thiên sử thi. Sau khi Uy-lít-xơ bắn cung và giết chết bọn cầu hôn cùng những tên gia nhân phản bội, nhũ mẫu Ơ-ri-clê lên gác gọi Pê-nê-lốp dậy, báo cho nàng biết chồng nàng là Uy-lít-xơ đã trở về và đã trừng trị bọn cầu hôn. Nhưng Pê-nê-lốp không tin. Uy-lít-xơ còn phải trải qua thử thách của vợ, phải nói rõ bí mật về chiếc giường. Chàng giải tỏa hết mọi hồ nghi của nàng. Pê-nê-lốp khóc trong nỗi vui sum họp.

2. Đoạn trích Uy-lít-xơ trở về là một màn kịch nhỏ với kết cấu bốn bước:

- Pê-nê-lốp nghi ngờ, không biết người đàn ông vừa trở về có phải là Uy-lít-xơ hay không: Mâu thuẫn và xung đột (thắt nút).

- Mặc cho nhũ mẫu khuyên nhủ và con trai trách cứ, Pê-nê-lốp vẫn nhất định không nhận chồng: Phát triển.

- Pê-nê-lốp dùng bí mật chiếc giường cưới để thử thách chồng: Đính điểm.

- Uy-lít-xơ vượt qua thử thách, gia đình đoàn tụ vui vẻ, hạnh phúc: Gỡ nút.

B. NHÂN VẬT PÊ-NÊ-LỐP

1. Qua đoạn văn Nói xong, nàng bước xuống lầu... không nhận ra chồng dưới bộ quần áo rách mướp, tâm trạng của nàng lúc này rất đỗi phân vân. Tất cả biểu lộ trong dáng điệu, cử chỉ, trong cách ứng xử không biết nên đứng xa xa hỏi chuyện... hay nên lại gần, ôm lấy đầu, cầm lấy tay người mà hôn?

Nàng dò xét, tính toán, suy nghĩ mông lung đồng thời bàng hoàng xúc động, lòng sửng sốt, khi thì đăm đăm âu yếm nhìn chồng, khi lại không nhận ra chồng dưới bộ quần áo rách mướp.

- Ban đầu, khi mới nghe tin chồng trở về, Pê-nê-lốp mừng rỡ cuống cuồng. Điều đó thể hiện lòng chung thủy, nỗi chờ mong, niềm hạnh phúc tột độ của nàng. Nhưng khi đã qua giây phút đó, nàng cố nén lòng trước nỗi mừng vui của nhũ mẫu. Lòng nàng nảy sinh hai điều nghi hoặc lớn. Một là Uy-lít-xơ chỉ có một mình, làm sao giết nổi bọn cầu hôn tới 108 tên. Hai là Uy-lít-xơ đi xa đã hai mươi năm mà không có tin tức gì, giờ bỗng chốc xuất hiện, liệu có là giả mạo chăng.

- Uy-lít-xơ chưa thốt lên lời nào, mà Tê-lê-mác đã lên tiếng, tỏ ra sốt ruột, nôn nóng hơn cha. Cậu không đủ kiên nhẫn để tự nén mình nữa. Chi tiết này càng làm nổi bật sự sâu sắc, thâm trầm của Uy-lít-xơ.

- Những lời trách cứ gay gắt của Tê-lê-mác đối với mẹ làm cho tâm trạng Pê-nê-lốp phân vân cao độ và xúc động dữ dội. Nhưng nàng vẫn chưa thể nào phân rõ thực hư: "... lòng mẹ kinh ngạc quá chừng, mẹ không sao nói được một lời, mẹ không thể hỏi han, cũng không thể nhìn thẳng mặt người."

2. Ý định thử thách của Pê-nê-lốp đối với Uy-lít-xơ được tỏ bày thật tế nhị, khéo léo. Nàng không nói trực tiếp với Uy-lít-xơ vì còn xa lạ, phải giữ lịch sự, lễ độ, nhã nhặn, mà thông qua đối thoại với con trai để nói với Uy-lít-xơ: "Nếu quả thật đây chính Là Uy- lít-xơ... thế nào cha con và mẹ cũng nhận được ra nhau... vì cha và mẹ có những dấu hiệu, riêng, chỉ hai người biết với nhau". Pê-nê-lốp đã liên tưởng đến điều bí mật sẽ đem ra thử thách: lai lịch cái giường.

Chỉ khi đã khẳng định người trước mặt đúng là chồng mình, Pê-nê-lốp mới chạy ngay lại, nước mắt chan hòa, ôm lấy cổ chồng, hôn lên trán chồng...

- Những biểu hiện đó cho thấy Pê-nê-lốp là người rất khôn ngoan, cẩn trọng, chín chắn. Những tính cách đó nàng đã có được qua hai mươi năm vừa đằng đẵng chờ chồng, vừa kiên quyết đấu tranh với bọn cầu hôn.

- Cách miêu tả tâm lí nhân vật Pê-nê-lốp của Hô-me-rơ không giống như sự phân tích, mổ xẻ tâm lí nhân vật của các nhà tiểu thuyết sau này, mà là đưa ra một dáng điệu, một cử chỉ, một cách ứng xử hay một thái độ nhưng lại bộc lộ được chiều sâu tâm lí nhân vật. Đó là tâm lí ngây thơ, chất phác, còn nhuốm màu sắc huyền bí, thần linh. Đó còn là tâm hồn sáng suốt, lối suy nghĩ cực đoan, nặng lí trí: yêu mãnh liệt, ghét khủng khiếp, tin vô bờ, nghi ngờ dữ dội.

C. NHÂN VẬT UY-LÍT-XƠ

l. Trước đây, bằng khối óc và trái tim, Uy-lít-xơ đã chiến thắng trong hành trình trở về quê hương trải qua vô vàn nguy hiểm. Giờ đây, khi về đến quê nhà, cũng bằng khối óc và trái tim, chàng phải chiến thắng bao kẻ thù phá hoại hạnh phúc gia đình. Nổi bật hơn nữa, Uy-lít-xơ phải chiến thắng trên phương diện lòng người.

Như vậy, sự khôn ngoan, là trí tuệ sắc sảo từng khiến Uy-lít-xơ vượt qua biết bao gian nan thử thách trên đường trở về, sau đó lại giúp chàng đánh bại những kẻ cầu hồn và vượt qua được những trở ngại mà nàng Pê-nê-lốp đã bày ra để thử thách chàng.

2. Nhận ra ý muốn thử thách của Pê-nê-lốp, tuy chưa biết sẽ thử thách cái gì, nhưng Uy-lít-xơ vẫn mỉm cười, vì tin ở trí tuệ mình, và sẽ nắm chắc phần thắng. Uy-lít-xơ nói với con trai: "Tê-lê-mác, con! Đừng làm rầy mẹ, mẹ còn muốn thử thách cha ở tại nhà này. Thế nào rồi mẹ con cũng sẽ nhận ra, chắc chắn như vậy...". Một lần nữa, ta thấy cái tinh tế của Hô-me-rơ: Uy-lít-xơ nói với con trai mà chính là nói với Pê-nê-lốp. Uy-lít-xơ làm như không vội vàng nôn nóng như con trai đã nôn nóng. Trước đó, chàng đã nén sự cháy bỏng, sục sôi trong lòng, có thái độ trầm tĩnh, tự tin để cảnh giác, cân nhắc, tính toán sáng suốt và sâu sắc vô chừng: bàn với Tê-lê-mác xử trí những kẻ cầu hôn bị giết chết. Tê-lê-mác cũng tiếp tục khẳng định phẩm chất cơ bản trong Uy-lít-xơ: "...Xưa nay cha vẫn là người nổi tiếng khôn ngoan, không một kẻ phàm trần nào sánh kịp".

3. Những phẩm chất của Uy-lít-xơ có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong thời kì người Hi Lạp chuẩn bị mở rộng địa bàn hoạt động ra biển cả. Trong sự nghiệp khám phá và chinh phục thế giới bao la và bí hiểm đó, con người không những phải cần đến sự quả cảm mà còn phải có những phẩm chất khác như óc thông minh, tỉnh táo, mưu chước, khôn ngoan... để vượt qua muôn vàn thử thách khốc liệt.

Hình tượng Uy-lít-xơ chính là sự lí tưởng hóa cái sức mạnh kì diệu của trí tuệ Hi Lạp thời cổ đại.

III. KẾT BÀI

Với kết cấu hoàn chỉnh của một màn kịch, các nhân vật đã thể hiện rất sâu sắc những tình cảm mà xã hội Hi Lạp cổ đại đề cao. Tác phẩm được sáng tác khi người Hi Lạp sắp bước vào ngưỡng cửa chế độ chiếm hữu nô lệ. Con người giã từ chế độ công xã thị tộc với lối sống cộng đồng để bắt đầu hình thành gia đình. Những quan hệ tình cảm mới như tình yêu quê hương, tình cảm vợ chồng... xuất hiện, đã tạo nền tảng cho hình thái xã hội mới này.