TIẾNG VIỆT 5 SOẠN BÀI CON NGƯỜI LÀ BẠN CỦA THIÊN NHIÊN
A. HOẠT ĐỘNG CƠ BẢN
1. Quan sát tranh và trả lời câu hỏi (SGK/111).
a) Tranh vẽ những gì?
b) Bức tranh cho thấy con người và thiên nhiên có mối quan hệ với nhau như thế nào?
c) Bức tranh muốn nói với chúng ta điều gì?
Gợi ý:
a) Tranh vẽ phong cảnh làng quê thật đẹp, thật yên bình. Nhiều căn nhà mái rơm nằm dưới những cây xanh cao lớn. Ven bờ kênh, những chiếc thuyền nan neo đậu trên dòng nước tĩnh lặng. Dưới gốc đa rợp bóng mát, chú mục đồng ngồi trên lưng trâu thổi sáo. Xa xa phía bên kia sông, làng mạc trù phú dưới bầu trời quang đãng rợp cánh chim.
b) Bức tranh cho thấy con người và thiên nhiên có mối quan hệ mật thiết. Thiên nhiên ưu ái, nuôi dưỡng mầm sông cho con người và con người gắn bó, bảo vệ thiên nhiên.
c) Bức tranh muốn nói rằng con người là bạn của thiên nhiên.

5. Cùng nhau hỏi - đáp theo các câu hỏi dưới đây:
1) Vì sao nghệ sĩ A-ri-ôn phải nhảy xuống biển?
2) Điều kì lạ gì đã xảy ra khi nghệ sĩ cất tiếng hát giã biệt cuộc đời?
3) Qua câu chuyện, em thấy cá heo đáng yêu, đáng quý ở điểm nào?
4) Câu chuyện trên muôn nói điều gì về mối quan hệ giữa thiên nhiên và con người?
M: Trong truyện, đàn cá heo say sưa thưởng thức tiếng đàn, tiếng hát của nghệ sĩ A-ri-ôn. Cá heo chính là bạn của con người. Câu chuyện muôn nói với chúng ta rằng: Thiên nhiên và con người là bạn của nhau.
Gợi ý:
1) Nghệ sĩ A-ri-ôn phải nhảy xuống biển vì đoàn thuỷ thủ trên chiếc tàu chở ông nổi lòng tham, cướp hết tặng vật và đòi giết ông.
2) Khi nghệ sĩ cất tiếng hát giã biệt cuộc đời, đàn cá heo đã bơi đến vây quanh tàu, say sưa thưởng thức tiếng hát của A-ri-ôn. Khi ông nhảy xuống biển, đàn cá heo đã cứu ông và đưa về đất liền.
3) Cá heo biết thưởng thức tiếng hát hay, biết cứu giúp người gặp nạn.
4) Câu chuyện trên cho thấy mối quan hệ gắn bó giữa thiên nhiên với con người. Khi con người đối xử đúng với thiên nhiên thì sẽ nhận được sự ưu đãi từ thiên nhiên.

6. Em có suy nghĩ gì về cách đối xử của đám thuỷ thủ và của đàn cá heo đối với nghệ sĩ A-ri-ôn?
Gợi ý:
Đám thuỷ thủ tham lam, độc ác, không có tính người. Đàn cá heo thông minh, tốt bụng, biết cứu giúp người gặp nạn.

7. Trong những câu nào dưới đây, các từ mắt, chân, đầu mang nghĩa gốc và trong những câu nào, chúng mang nghĩa chuyển?
a) Mắt
- Đôi mắt của bé mở to.
- Quả na mở mắt.
b) Chăn
- Lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân.
- Bé đau chân.
c) Đầu
- Khi viết, em đừng ngoẹo đầu.
- Nước suôi đầu nguồn rất trong.
Gợi ý:
a) - Đôi mắt của bé mở to. (nghĩa gốc)
- Quả na mở mắt. (nghĩa chuyển)
b) - Lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân, (nghĩa chuyển)
- Bé đau chân, (nghĩa gốc)
c) - Khi viết, em đừng ngoẹo đầu. (nghĩa gốc)
- Nước suôi đầu nguồn rất trong, (nghĩa chuyển)

B. HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH
1. Nghĩa của các từ được in đậm trong đoạn thơ sau là nghĩa gốc hay nghĩa chuyển?
Răng của chiếc cào
Làm sao nhai được?
Mũi thuyền rẽ nước
Thì ngửi cái gì?
Cái ấm không nghe
Sao tai lại mọc? ...
QUANG HUY
Gợi ý:
Các từ được in đậm trong đoạn thơ là nghĩa chuyển.

2. Các từ chỉ bộ phận cơ thể người và động vật thường là từ nhiều nghĩa. Hãy tìm một số ví dụ về sự chuyển nghĩa của những từ sau: lưỡi, miệng, cổ, tay, lưng.
Gợi ý:
- lưỡi dao, lưỡi liềm, lưỡi kiếm, lưỡi cày, lưỡi câu.
- miệng giếng, miệng hang, miệng túi, miệng chén.
- cổ chân, cổ chai, cổ lọ.
- tay sai, tay đàn, tay quay, tay nghề, tay vợt.
- lưng trời, lưng đồi, lưng ghế.

5. Tìm một vần điền được vào cả 3 chỗ trống dưới đây (SGK/116).
Gợi ý:
Chăn trâu đốt lửa trên đồng
Rạ rơm thì ít, gió đông thì nhiều.
Mải mê đuối một con diều
Củ khoai nướng để cả chiều thành tro.
(Theo Đồng Đức Bốn)

6. Tìm tiếng có chứa ia hoặc iê thích hợp với mỗi chỗ trống trong các thành ngữ dưới đây (SGK/117).
Gợi ý:
a) Đông như kiến.
d) Chia ngọt sẻ bùi.
b) Gan như cóc tía.
e) Mặt lạnh như tiền.
c) Ngọt như mía lùi.
g) Bcín biển một nhà.

C. HOẠT ĐỘNG ỨNG DỤNG
1. Kể cho người thân nghe những điều em biết về cá heo.
Gợi ý:
Cá heo là động vật có vú sống ỏ' đại dương. Thức ăn của cá heo chủ yếu là cá và mực. Đây là loài cá thông minh, tinh nghịch và thân thiện với con người.

2. Con người đã làm gì để thể hiện sự thân thiện với thiên nhiên?
Gợi ý:
Để thể hiện sự thân thiện với thiên nhiên, con người đã bảo vệ môi trường, không xả rác bừa bãi, không săn bắt các loài thú quý hiếm. Vận động mọi người cùng chung tay bảo vệ môi trường.