Tác giả tác phẩm: Gặp lá cơm nếp - Ngữ văn 7 Kết nối tri thức

Tác giả tác phẩm: Gặp lá cơm nếp - Ngữ văn 7

- Thanh Thảo (sinh năm 1946)

- Quê quán: Quảng Ngãi

- Phong cách nghệ thuật: ông là nhà báo, nhà thơ được đọc giả biết tới với nhưng tập thơ và trường ca viết về chiến tranh và thời hậu chiến

- Tác phẩm chính: Những người đi tới biển (1977), Dấu chân qua trảng cỏ (1978), Những ngọn sóng mặt trời (1981), Khối vuông ru-bích (1985), Từ một đến một trăm (1988).

Xa nhà đã mấy năm
Thèm bát xôi mùa gặt
Khói bay ngang tầm mắt
Mùi xôi sao lạ lùng.

Mẹ ở đâu, chiều nay
Nhặt lá về đun bếp
Phải me thổi cơm nếp
Mà thơm suốt đường con

Ôi mùi vị quê hương
Con quyên làm sao được
Mẹ già và đất nước
Chia đều nỗi nhơ thương

Cây nhỏ rừng Trường Sơn
Hiểu lòng lên thơm mãi…

Thơ 5 chữ

- Bài thơ trích từ tác phẩm Dấu chân qua trảng cỏ

Tự sự, biểu cảm

Nhan đề “Gặp lá cơm nếp” gợi cho người đọc về hoàn cảnh người con bắt gặp lá cơm nếp trên đường hành quân và nhớ đến hình ảnh người mẹ tần tảo nơi quê nhà. Qua đó, người con bày tỏ trực tiếp tình yêu với mẹ và tình yêu quê hương đất nước sâu nặng.

 Bài thơ viết về hình ảnh của người lính đi xa nhà, nhưng trong anh vẫn luôn giữ hình ảnh nồi cơm nếp, cùng tình yêu mẹ, yêu quê hương da diết

- Phần 1: 2 khổ đầu hình ảnh người mẹ trong ký ức của người lính

- Phần 2:  Còn lại tình cảm của người con dành cho mẹ và quê hương đất nước

- Người con đi xa quê nhớ về người mẹ hiền cùng nồi cơm nếp trong kí ức của mình. Từ đó gợi lên tình yêu của người con dành cho mẹ, tình yêu quê hương da diết.

- Thể thơ 5 chữ

- Độc đáo cách gieo vầng, ngắt nhịp

- Hoàn cảnh đã gợi nhắc người con nhớ về mẹ: Tình cờ ngửi thấy mùi xôi và hương khói bếp.

- Hình ảnh người mẹ trong kí ức con: hình ảnh hiền từ, đảm đang, chịu thương chịu khó, thương con với hành động nhặt lá về đun bếp để thổi nồi xôi thơm lừng cho con ăn

- Người mẹ cùng nồi cơm nếp quê hương làm bồi hồi lòng người con xa xứ khi nhắc lại

→ Tuy đi xa nhà nhưng người lính không thể nào quên bóng hình quen thuộc cùng nồi cơm nếp đầy tình thương của mẹ

- Ở khổ thơ thứ 3, người lính đã dành những tình cảm nhớ thương và kính yêu da diết dành cho mẹ mình và tổ quốc  “Con quên làm sao được… Chia đều nỗi nhớ thương”.

+ Tình cảm thiêng liêng của người con dành cho cội nguồn, cho dân tộc, cho người mẹ kính yêu đã sinh ra và yêu thương mình.

 - Những tình cảm, cảm xúc ấy cùng trào dâng trong tâm hồn người con khi “gặp lá cơm nếp” vì đây chính là mũi vị của quê hương

  - Người lính ấy nhớ tới hương vị của xôi nếp từ những ngày thơ bé, khi được mẹ nấu cho và thưởng thức trên chính quê hương của mình.

- Mùi xôi đã mang đậm dấu ấn của tình mẹ, của quê hương để rồi sau này khi đi đâu về đâu, tình cờ ngửi thấy hương vị quen thuộc ấy, anh cũng nhớ tới quê hương và người mẹ kính yêu của mình.

- Ở khổ cuối chỉ có 2 câu chỉ có 2 câu nhấn mạnh nỗi nhớ quê hương da diết

+ Cảnh vật cũng như hiểu lòng người lính, thơm mãi mùi vị quê hương

→ Tình cảm của người lính dành tình yêu mãnh liệt cho mẹ và quê hương,kèm những ký ức gợi nhớ về hình ảnh quen thuộc
 

Tình cảm gia đình luôn là 'mảnh đất màu mỡ' cho nghệ sĩ khai thác, mang đến nhiều tác phẩm ý nghĩa. Trong số đó, bài thơ 'Gặp lá cơm nếp' của Thanh Thảo nổi bật với việc tôn vinh tình cảm gia đình và tình yêu quê hương, đất nước. 

Thanh Thảo, tên thật là Hồ Thành Công, nổi tiếng với những tác phẩm viết về chiến tranh và cuộc sống con người sau chiến tranh. Tác phẩm của ông luôn độc đáo, gợi cảm xúc trong lòng độc giả. Bài thơ 'Gặp lá cơm nếp' từ tập thơ 'Dấu chân qua cỏ' là minh chứng cho tài năng văn học của ông. 

Từ tựa đề, ta đã cảm nhận sự độc đáo, khác biệt. Động từ 'gặp' kết hợp với hình ảnh 'lá cơm nếp' mang đến cảm giác gần gũi, thân thuộc. Cây cơm nếp là loại cây quen thuộc với cuộc sống, đặc biệt ở vùng quê. Đây được xem là dược liệu có mùi thơm đặc trưng, thường được dùng để điều trị hoặc trong nấu nước. Theo dòng cảm xúc của tác phẩm, độc giả hiểu được hoàn cảnh của người con: 

'Xa nhà đã mấy năm

Thèm bát xôi mùa gặt

Khói bay ngang tầm mắt

Mùi xôi thật lạ lùng”

Người con trong tác phẩm là một người lính, phải xa quê hương, xa mẹ già để bảo vệ Tổ quốc. Mỗi lần ra đi là 'mấy năm'. Điều này khiến độc giả dễ hiểu và đồng cảm với nỗi nhớ mà nhân vật dành cho 'bát xôi mùa gặt', hay cũng chính là dành cho người mẹ thân yêu. Trên đường hành quân, người con chứng kiến khói bay từ những ngôi nhà, cảm nhận mùi xôi nếp thơm 'lạ lùng' và từ đó, nhớ về mẹ. Mỗi hình ảnh thơ thân quen đều đánh thức những kí ức xa xưa, khiến người con không khỏi xúc động. Với tựa đề 'Gặp lá cơm nếp' cùng bốn câu thơ đầu tiên, tác giả đã tái hiện hoàn cảnh hiện thực, giúp người con thổ lộ nỗi nhớ, tình thương dành cho mẹ, và cũng là tình yêu sâu đậm với quê hương, đất nước. 

Trên nền nỗi nhớ đó, hình ảnh người mẹ hiện lên rất cảm động: 

“Mẹ ở đâu, chiều nay

Thu thập lá để nấu cơm

Cơm nếp ấm lòng mẹ

Hương thơm ngan ngát đường về”

Câu hỏi “Mẹ ở đâu, chiều nay” khiến người đọc không khỏi xúc động vì nỗi nhớ mong mà người con dành cho mẹ. Người mẹ trong bài thơ hiện lên với hai hành động “Thu thập lá để nấu cơm” và “thổi cơm nếp”. Từ đó, ta thấy được mẹ là một người chịu thương, chịu khó, biết chăm sóc cho cuộc sống của gia đình và rất yêu thương con. “Hương thơm ngan ngát đường về” không chỉ là mùi của cơm nếp mà còn là mùi của giọt mồ hôi tảo tần, của tình yêu thương mà mẹ dành cho con, cũng là nỗi nhớ, tình yêu mà tác giả dành cho món ăn dân dã và mẹ. Thông qua khổ thơ này, chân dung người lính cũng hiện lên rõ ràng. Anh là một người rất yêu thương mẹ, thấu hiểu nỗi vất vả và tình mẫu tử thiêng liêng mà mẹ dành cho mình. Trên hết, anh còn mang cả nỗi xót xa vì phải đi hành quân xa, không thể đỡ đần, chia sẻ nỗi vất vả, nhọc nhằn cùng mẹ. 

Mùi cơm nếp của mẹ theo con suốt những năm tháng tuổi thơ, giờ lại theo con trên con đường hành quân. Nó đã trở thành một loại hương thơm quen thuộc, mang theo nặng nề tình mẹ và hình ảnh của quê hương. Dù đi đến chân trời góc bể, người con không bao giờ quên được hương vị quen thuộc đó. Tác giả đã viết rằng “Ôi mùi vị quê hương/ Con quên làm sao được”. Từ đó, người con khẳng định “Mẹ già và đất nước/ Chia đều nỗi nhớ thương”. Tình cảm thiêng liêng, dày vò dành cho mẹ và đất nước chính là nguồn động lực lớn lao để con chiến đấu và vượt qua mọi khó khăn. Đọc đến đây, ta bỗng nhớ đến những câu thơ có nội dung tương tự trong bài thơ “Tiếng gà trưa” của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh:

“Cháu chiến đấu hôm nay

Vì lòng yêu Tổ quốc

Vì xóm làng thân thương

Cho bà ấy, chỉ vì bà ấy

Vì tiếng gà kêu rộn ràng

Với những quả trứng hồng của tuổi thơ”

Tình yêu quê hương và tình thương gia đình bé nhỏ đã hòa quyện vào nhau, tạo nên một nguồn sức mạnh, niềm tin cho những người lính, để họ bảo vệ quê hương, gia đình và đất nước. 

Câu thơ cuối 'Cây nhỏ rừng Trường Sơn/ Hiểu lòng nên thơm mãi' khẳng định tấm lòng hiếu thảo và yêu thương của người lính dành cho mẹ và đất nước. 'Gặp lá cơm nếp' với ngôn từ và hình ảnh thơ trong sáng, gần gũi, bình dị, nhịp thơ linh hoạt, bộc lộ nội dung tác phẩm thông qua dòng hồi tưởng và cảm xúc của nhân vật.

Thể hiện tình cảm của nhân vật trữ tình dành cho quê hương và người mẹ kính yêu qua hình ảnh lá cơm nếp, 'Gặp lá cơm nếp' chạm đến trái tim người đọc bằng ngôn từ nhẹ nhàng, gần gũi, trong sáng và cảm xúc. 
 

Tham gia vào kho tàng văn học chiến tranh, nhà thơ Thanh Thảo đã sáng tác bài thơ 'Gặp lá cơm nếp' để ghi lại nỗi nhớ thương của người con đối với mẹ khi bắt gặp lá cơm nếp trên đường hành quân. Từ đó, nhà thơ cũng khẳng định sự bền chặt giữa tình cảm gia đình và tình yêu quê hương, đất nước.

Chắc chắn mọi người đều bị ấn tượng bởi tiêu đề 'Gặp lá cơm nếp'. Chỉ với bốn chữ ngắn gọn, tác giả đã tài tình tạo ra hoàn cảnh để người con thổ lộ tình cảm nhớ thương đối với mẹ.

Trong hai khổ thơ đầu, hình ảnh của người mẹ hiện ra trong tâm trí của con. Ngay từ dòng thơ đầu tiên, người con thể hiện sự nhớ nhà của mình 'Xa nhà đã mấy năm/ Thèm bát xôi mùa gặt'. Dù đã lâu người lính không về nhà, nhưng hương vị của bát xôi mùa gặt vẫn ở mãi trong lòng không mờ nhạt. Mùi của lá cơm nếp trong khoảnh khắc đã làm sống lại một vùng kí ức tươi đẹp, khiến con nhớ đến 'Khói bay ngang tầm mắt/ Mùi xôi sao lạ lùng.' Hai chữ 'lạ lùng' truyền đạt cảm giác khó hiểu, thậm chí có phần ngạc nhiên về mùi của xôi khi bắt gặp lá cơm nếp. Câu hỏi 'Mẹ ở đâu, chiều nay' khiến chúng ta cảm động trước tình cảm chân thành của người con dành cho mẹ. Con thấu hiểu nỗi nhọc nhằn, vất vả nhưng lại không thể đỡ đần, phụ giúp. Bóng dáng của người mẹ với việc 'Nhặt lá về đun bếp' khiến con mãi mãi nhớ không nguôi. Người con tự hỏi bản thân 'Phải mẹ thổi cơm nếp/ Mà thơm suốt đường con'. Suốt hành trình xa xôi, con chưa bao giờ quên được mùi cơm nếp do chính tay mẹ nấu.

Hai khổ thơ cuối có cách ngắt nhịp 3/2 nhằm nhấn mạnh tâm tư, tình cảm của người con dành cho mẹ và đất nước. Hương vị của bát xôi mùa gặt gắn liền với người mẹ thân yêu, với xóm làng thân thuộc. Chính vì thế, 'Con quên làm sao được', từ 'được' như lời khẳng định chắc chắn về tình cảm chân thành con dành cho mẹ. Tình yêu thương của mẹ trở thành động lực thúc đẩy con chiến đấu. Đồng thời, nuôi dưỡng, soi sáng tâm hồn con. Trong câu 'Mẹ già và đất nước', từ 'và' ở giữa 'mẹ', 'đất nước' cho thấy sự đồng đẳng, bình đẳng. Đối với con, mẹ và đất nước đều là những mảnh ghép không thể thiếu trong trái tim và được chia đều như nhau. Tấm lòng hiếu thảo với mẹ và tình yêu đất nước đậm sâu như bao trùm khắp không gian và len lỏi qua từng hàng cây kẽ lá nên 'Cây nhỏ rừng Trường Sơn/ Hiểu lòng nên thơm mãi...'

Bài thơ được gieo vần chân 'bếp' - 'nếp', nhịp thơ linh hoạt khi thì miên man trong dòng chảy kí ức lúc lại dạt dào thiết tha. Hình ảnh thơ trong sáng, bình dị cũng ngôn từ tinh tế đã góp phần thể hiện cảm xúc của nhân vật trữ tình khi nhìn thấy lá cơm nếp trên đường hành quân. Tình yêu gia đình và tình yêu đất nước luôn thường trực trong trái tim con, là điểm tựa cho con chiến đấu, để mỗi khi gặp chất xúc tác đều bùng lên ngọn lửa thiêng liêng, bất diệt.

Tác phẩm thể hiện sự kết nối chặt chẽ giữa tình yêu gia đình, tình yêu đất nước và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng độc giả.