- Để bảo vệ được lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng thì sẽ còn rất nhiều việc phải làm. Ngoài việc hoàn thiện hệ thống pháp luật như đã nói ở trên thì vấn đề là có luật rồi chúng ta sẽ thực thi như thế nào và phải có bộ máy để quản lý hữu hiệu hàng hóa, thị trường. Phải xây dựng được phong trào bảo vệ người tiêu dùng trong mọi người, mọi cơ quan, đoàn thể, vì bảo vệ người tiêu dùng là trách nhiệm của toàn xã hội. Phải xây dựng các tổ chức bảo vệ người tiêu dùng đủ mạnh, được sự đầu tư, quan tâm hơn nữa của Nhà nước. Theo tôi, ngoài Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng ở Trung ương, cần tổ chức hệ thống các hội bảo vệ người tiêu dùng tới tất cả các tỉnh, thành phố, thậm chí phải có phân hội bảo vệ người tiêu dùng trong từng lĩnh vực, hàng hóa... Chúng ta cũng cần học hỏi kinh nghiệm ở nhiều nước trên thế giới. Như ở Pháp có Luật Bảo vệ người tiêu dùng và theo luật này tội làm hàng giả sẽ bị bỏ tù ít nhất 2 năm kèm theo mức phạt tới 2 triệu phơ-răng (trước đây). Hay như ở Trung Quốc, ngày 15-3 hằng năm là ngày Quyền Người tiêu dùng Thế giới, được chọn là ngày “Thượng đế phán xử”, đài truyền hình Trung ương và các phương tiện thông tin đại chúng đều đăng tải những thông tin về những cơ sở có hàng giả, hàng kém chất lượng, đối xử không tốt với người tiêu dùng để người tiêu dùng biết và “cạch mặt” những cơ sở này. Ở Ấn Độ có một hình thức tổ chức chống gian lận thương mại rất được dư luận hoan nghênh là “Tòa án người tiêu dùng” được lập ở các thành phố, thị xã, giúp xử lý tất cả các vụ kiện liên quan đến hàng hóa và bảo vệ người tiêu dùng rất hiệu quả. Ở Thái Lan, có chính sách khuyến khích người tố cáo làm hàng giả sẽ được hưởng 35% số tiền mà tòa án tuyên phạt các cơ sở làm hàng giả.

P.V: Giáo sư Trần Xuân Trường, một nhà nghiên cứu về kinh tế chính trị trong cuốn sách Thời đại và thích nghi in cách đây hàng chục năm đã từng cảnh báo về một xã hội tiêu dùng với nhiều thói hư tật xấu của nó. Ông nhìn nhận thế nào về vấn đề này?

Ông Đỗ Gia Phan: Tiêu dùng tự bản thân nó không có lỗi. Được tiêu dùng, được thỏa mãn nhu cầu là một trong những quyền cơ bản của con người. Điều đáng cảnh báo là một xã hội chạy theo tiêu dùng mà thiếu đi văn hóa tiêu dùng. Nước ta đi lên từ một nền văn minh nông nghiệp, lại qua bao thế kỷ gồng mình vì chiến tranh bảo vệ Tổ quốc nên việc kinh doanh buôn bán chưa phát triển, vì thế mà văn hóa tiêu dùng cũng chưa được định hình rõ nét. Cho nên ngày nay, rất cần xây dựng văn hóa kinh doanh, mà trước hết là phải “kinh doanh phải có văn hóa” và “tiêu dùng có văn hóa”. Đã đến lúc cần có một số tiêu chí cho doanh nghiệp kinh doanh trung thực, vì lợi ích người tiêu dùng, ai thỏa mãn tiêu chí đó, qua kiểm tra đánh giá thì được cấp chứng nhận. Qua đó, quyền lợi của người tiêu dùng được bảo vệ.

- Giả sử ông là chủ một doanh nghiệp, ông sẽ quan tâm đến vấn đề giải quyết mối quan hệ với người tiêu dùng như thế nào?

- Phải xây dựng cho được văn hóa kinh doanh của doanh nghiệp đối với người tiêu dùng. Ở những nước có nền kinh tế thị trường phát triển, đây là vấn đề rất được quan tâm. Tổng thống Mỹ J.Ken-nơ-đi trong bài phát biểu của mình trước thượng viện năm 1962, có nêu: “Người tiêu dùng là tất cả chúng ta. Họ là lớp người đông đảo nhất, có ảnh hưởng và chịu ảnh hưởng của tất cả các quyết định về kinh tế, kể cả của Nhà nước và tư nhân…”. Chỉ khi có chính sách đúng với người tiêu dùng thì doanh nghiệp mới có thể tồn tại và phát triển lâu bền. Cách kinh doanh theo kiểu nhồi bánh đúc để tăng trọng trước khi bán vịt, tiêm hóa chất vào tôm, cân, đong thiếu, cửa quyền, coi thường người tiêu dùng... là phản văn hóa kinh doanh cần loại bỏ ngay.

- Còn nếu ông đi chợ, với tư cách người tiêu dùng thì sao, ông sẽ làm gì?

- Các chuyên gia về tiêu dùng thường khuyên làm sao mỗi người tiêu dùng đều là một người tiêu dùng thông thái. Anh có tiền nhưng cũng phải “học cách tiêu tiền”, nghĩa là mua cái gì, mua như thế nào, sử dụng ra sao một cách hợp lý, có văn hóa. Mua tràn lan, lãng phí, mua không xem xét kỹ lưỡng, không thực hiện đầy đủ “quyền” của mình thì nhiều trường hợp sẽ tiền mất tật mang. Chẳng riêng gì nước mình mà ngay cả nhiều nước phát triển vẫn đầy rẫy hàng giả, hàng nhái, kinh doanh lừa đảo, nên người tiêu dùng phải luôn biết tự bảo vệ mình!

- Chẳng hạn như đi mua hàng phải lấy phiếu bảo hành chẳng hạn, để khi hàng hoá có vấn đề, còn có cái “chuôi” mà nắm?

- Ồ, không! Đây là chuyện chỉ có ở Việt Nam thôi. Luật Bảo vệ người tiêu dùng ở một số nước quy định người cung ứng có trách nhiệm bảo hành sản phẩm của mình trong thời gian có giá trị sử dụng. Vì vậy, dù không có giấy bảo hành thì sản phẩm vẫn được bảo hành trong thời gian quy định. Cho nên, câu thường thấy: “Ra khỏi cửa hàng, chúng tôi không chịu trách nhiệm” là chưa thể hiện hết trách nhiệm của doanh nghiệp đối với người tiêu dùng. Quan niệm “Thật thà cũng thể lái buôn” lâu nay cần được thay thế bằng phương châm “khôn ngoan chẳng lọ thật thà”. Hiện nay đang có một số việc làm cho người tiêu dùng hết sức bức xúc, nhưng doanh nghiệp vẫn im lặng trước ý kiến của dư luận và người tiêu dùng. Việc đó là không nên. Họ sẽ xử sự ra sao nếu vì thế mà người tiêu dùng đồng loạt tẩy chay hàng hóa của họ. Trong thời gian tới, khi chúng ta hội nhập sâu hơn với thế giới, với việc gia nhập WTO, chúng ta sẽ không còn “một mình một chợ” như hiện nay. Người tiêu dùng sẽ có nhiều cơ hội lựa chọn hơn. Một thái độ coi thường, ban ơn cho người tiêu dùng sẽ không tránh khỏi bị người tiêu dùng quay lưng lại.