Bài thơ “ Khi con tu hú ” của tác giả Tố Hữu ra đời trong hoàn cảnh nhà thơ đang bị cùm trói trong nhà lao Thừ Thiên thể hiện được tâm trạng và nỗi khát khao tự do cháy bỏng của người tù cách mạng. Trong bài thơ tiếng chim tu hú đã ngân vang ở đầu và cuối của bài thơ, mỗi khoảnh khắc đều mang những ý nghĩa riêng biệt.
Mở đầu bài thơ, ta đã nghe tiếng chim tu hú lảnh lót bên tai như mời gọi mùa hè tới và đánh thức giấc ngủ dài của mọi sinh vật. Nó như một món quà của mùa hè góp phần làm cho không gian mùa hè trở lên vui tươi náo nhiệt hơn rất nhiều. Trên vai là cả một bầu trời mùa hè rực rỡ, sinh động chao lượn quanh bầu trời trong xanh để thả màu vàng rực rỡ xuống mọi vật . Không gian một mùa hè tràn đầy nhựa sống, tưng bừng rộn rã đang mở ra trước mắt ta. Sự nhộn nhịp cùng với khung cảnh mùa hè sinh động đã dần hé lộ nào là lúa chín. Bắp vàng. Sân nắng đào. Tiếng ve và cả là bầu trời trong xanh. Mùa hè đã đến qua lời mời gọi tha thiết của tiếng chim tu hú:
“Khi con tu hú gọi bầy
Lúa chiêm đang chín, trái cây ngọt dần
Vườn râm dậy tiếng ve ngân
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào
Trời xanh càng rộng càng cao
Đôi con diều sáo lộn nhào từng không…”
Tiếng chim tu hú một lần nữa lại càng thêm căng thẳng. Tiếng chim tu hú kêu lên khiến cho người tù cảm thấy bực bội khổ đau day dứt. Làm sao có thể thoát khỏ được “hang hùm miệng sói” ngột ngạt đau khổ này để trở về với buồng lái cách mạng? Làm sao để có thể giúp cho anh em đồng đội bây giờ?
Tiếng chim còn thôi thúc người tù cách mạng đạp tan phòng để thoát khỏi không gian ngột ngạt này để trở về với cuộc đời cách mạng cùng chung tay góp sức bảo vệ độc lập củ quyền. Tiếng chim ấy cũng biểu trưng cho khát khao tự do mãnh liệt cháy bỏng của người chiến sĩ:
“Ta nghe hè dậy bên lòng
Mà chân muốn đạp tan phòng , hè ôi!
Ngột làm sao chết uất thôi
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu”
Khép lại trang thơ của Tố Hữu nhưng tiếng chim tu hú vẫn âm vang đâu đây. Tiếng chim như là tiếng gọi đàn, hướng về đồng quê và bầu trời tự do với tất cả tình yêu và niềm khát khao cháy bỏng. Đó cũng là tiếng gọi của tự do!