a. Tóm tắt:

Đoạn trích kể về Dế Mèn, một chú dế thanh niên cường tráng, oai phong. Dế Mèn rất tự hào với kiểu cách con nhà võ của mình. Tuy nhiên Dế Mèn tính tình kiêu căng, tự phụ luôn nghĩ mình “là tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ”. Dế Mèn rất khinh miệt một người bạn ở gần hang và gọi anh ta là Dế Choắt bởi anh ta quá ốm yếu. Dế Mèn đã trêu chọc chị Cốc rồi lủi vào hang sâu. Chị Cốc tưởng nhầm Dế Choắt đã trêu chọc chị nên đã mổ anh ta trọng thương. Trước lúc chết, Choắt khuyên Dế Mèn nên chừa thói hung hăng và làm gì cũng phải biết suy nghĩ. Và đó là bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn.

b. Văn bản có thể chia thành:

• Đoạn 1: Từ đầu đến … “có thể sắp đứng đầu trong thiên hạ”. Đoạn này miêu tả vẻ đẹp cường tráng nhưng tính cách còn kiêu căng của Dế Mèn.
• Đoạn 2: Tiếp theo đến … “mang vạ vào mình đấy”: Mèn trêu chị Cốc và gây ra cái chết thảm thương cho Dế Choắt.
• Đoạn 3: còn lại: sự ân hận của Dế Mèn.

c. Về ngoại hình:

Một thanh niên Dế Mèn cường tráng:

• Càng: Mẫm bóng
• Vuốt: cứng, nhọn hoắt
• Cánh: dài tận chấm đuôi một màu nâu bóng mỡ.
• Đầu: tò, nổi từng tảng rấy bướng…
• Răng: đen nhánh
• Râu: dài, cong.

Những chi tiết miêu tả hành động:

• Đạp phanh phách
• Vũ lên phành phạch
• Nhai ngoàm ngoạm
• Trịnh trọng vuốt râu
• Đi đứng oai vệ…dún dẩy (khoeo), rung…(râu)
• Cà khịa (với hàng xóm)
• Quát nạt (cào cào)
• Đá ghẹo (gọng vó)

=> Từ cách miêu tả hình dáng và hành động trên ta thấy, tác giả đã sử dụng nghệ thuật muôi tả với những từ ngữ đặc sắc, đầy gợi tả bằng thủ pháp nhân hóa và so sánh sinh động. Bên cạnh đó, tác giả còn biết trình tự miêu tả. Đó là miêu tả từ khái quát đến cụ thể, miêu tả ngoại hình kết hợp với miêu tả hành động. Ngoài ra, còn biết lựa chọn những chi tiết tiêu biểu để làm nổi bật nhân vật.

d.

(1) Dế Mèn ân hận suốt đời vì chỉ vì phút kiêu căng bồng bột, Dế Mèn nông nổi trêu chị Cốc để khi chị Cốc quay lại, Dế Mèn nhát gan lẩn đi mất, khiến chị Cốc tưởng nhầm Choắt, khiến Dế Choắt thiệt mạng oan.

(2) Bài học cho Dế Mèn chính là không được kiêu căng, tự phụ, xốc nổi của tuổi trẻ.

e.

• (1) Tô Hoài có khả năng quan sát rất tỉ mỉ, những chi tiết miêu tả con vật được ông miêu tả rất chi tiết và sống động trong tác phẩm. Các con vật được miêu tả trong truyện ngoài những đặc điểm vốn có của chúng trong thực tế, chúng còn được nhà văn gắn thêm cho những phẩm chất của con người (đặc biệt là về tính cách). Những sự việc xảy ra trong truyện giữa các con vật với nhau thực ra chính là chuyện trong thế giới con người qua đó gửi gắm bài học nhân văn sâu sắc
• (2) Nhà văn có vốn ngôn ngữ phong phú, miêu tả chính xác phù hợp với tính cách, phẩm chất từng nhân vật. VD: Dế Choắt nhỏ bé, hiền lành, ốm yếu được miêu tả: người gầy gò, dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện, đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn ngủn đến lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo ghile.
• (3) Thông qua cách sử dụng miêu tả xen kẽ kể chuyện, nhân vật trong chuyện được Tô Hoài miêu tả vô cùng chân thực, bên canh việc miêu tả nhân vật tính cách nhân vật cũng được thể hiện rõ nét hơn.