Nói đến Nguyễn Dữ không thể không nói đến tác phẩm Truyền kì mạn lục vô cùng nổi tiếng được ông viết bằng chữ Hán trong thế kỉ 16. Đây được xem là một kiệt tác của văn chương cổ, một thiên cổ kì bút mà sau mỗi câu chuyện đề để lại một sự ám ảnh. Chuyện người con gái Nam Xương với nhân vật Vũ Nương cũng là một sự ám ảnh đối với người đọc.

Vũ Nương tên thật là Vũ Thị Thiết, quê ở Nam Xương, Hà Nam. Nàng là con người có nhan sắc, có đức hạnh nhưng cuộc sống lại bạc mệnh. Nàng được một người con trai nhà hào phú mến vì cái dung hạnh của nàng, đó là Trương Sinh. Trong cuộc sống vợ chồng, Vũ Nương luôn giữ trọn đạo làm vợ. Biết chồng mình có tính đa nghi, nàng lúc nào cũng giữ gìn khuôn phép để cho đời sống vợ chồng được thuận hòa. Ngay cả khi Trương Sinh đi tòng quân ngoài biên ải xa xôi, Vũ Nương cũng ở nhà chăm sóc con trai nên người. Trước ngày Trước Sinh ra chiến trận, Vũ Nương chỉ mong chồng bình yên trở về chứ chẳng mong gì áo gấm phong hầu. Đó là cái mong ước bình dị của biết bao nhiêu người phụ nữ. Họ lúc nào cũng lo nghĩ cho chồng, cho con. Những ngày vắng xa chồng, nàng nhớ chồng khôn xiết. Nhìn bướm, nhìn mây cũng khiến nỗi nhớ trong nàng trở nên cồn cào.

Khi miêu tả nỗi nhớ của Vũ Nương dành cho chồng, Nguyễn Dữ không chỉ thể hiện được sự cảm thông với nỗi đau khổ của Vũ Nương mà còn ngầm ý ngợi ca sự thủy chung của nàng. Hình ảnh của Vũ Nương khiến người ta liên tưởng đến hình ảnh của người chinh phụ trong Chinh phụ ngâm cũng đợi chồng trong mòn mỏi với một nỗi nhớ khắc sâu trong tim.

Không chỉ yêu chồng, Vũ Nương còn hết lòng lo cho nhà chồng. Một tuần sau khi chồng ra chiến trận, Vũ Nương sinh ra một người con trai đặt tên là Đản. Mẹ chồng thì già yếu, mình tay nàng vừa chăm thuốc thang cho mẹ chồng, vừa chăm đứa con nhỏ còn thơ dại. Mẹ chồng qua đời, nàng cũng lo ma chay tế lễ đâu ra đấy. Nàng xót thương bà không hết lời. Qua những chi tiết miêu tả về Vũ Nương ta thấy nàng là một người con dâu ngoan hiền, hiếu thảo, một người vợ thủy chung son sắt và một người mẹ đôn hậu. Trong xã hội, thật hiếm có được người phụ nữ nào vẹn toàn đến như vậy.

Ngày Trương Sinh hết việc quân trở về đáng lý ra phải là ngày hạnh phúc viên mãn đối với Vũ Nương thì đó lại là ngày đau khổ nhất của nàng. Với cái bản tính hay ghen, Trương Sinh đã hiểu nhầm về sự thủy chung của Vũ Nương. Sự hiểu nhầm ấy khiến nàng bị tổn thương. Để chứng minh cho sự thủy chung một lòng một dạ của mình, Vũ Nương không còn cách nào khác là tự vẫn. Cái chết đánh dấu cho sự kết thúc bi kịch của nàng. Chỉ có Trương Sinh ở lại, nhận ra sai lầm của mình thì khi ấy đã quá muộn rồi. Vũ Nương đã nhảy xuống sông Hoàng Giang để giữ tiết đoan trang. Cái bi kịch của cuộc đời Vũ Nương một phần cũng là do chiến tranh gây ra. Nếu chiến tranh không làm chia cắt đôi vợ chồng trẻ thì chắc chắn sẽ không có chuyện đau lòng như vậy xảy ra. Nhìn Trương Sinh đau đớn, dằn vặt người đọc cũng chỉ biết buông một tiếng thở dài đầy chua xót. Xót thương dành cho số phận người phụ nữ bạc mệnh, xót thương cho một kiếp người.

Yếu tố ly kì được Nguyễn Dữ đưa vào trong truyện làm tăng thêm sức hấp dẫn cho câu chuyện này. Trong truyện có nhân vật Phan Lang, vì đã tha mạng cho một con rùa mai xanh nên khi bị chết đuối, Phan Lang đã được Linh Phi là vợ của vua biển Nam Hải cứu sống. Trong bữa tiệc thiết đãi Phan Lang ở gác Triêu Dương, Phan Lang đã gặp lại Vũ Nương. Về phần Vũ Nương sau khi tự vẫn, nàng không chết mà về sống ở dưới thủy cung. Những tình tiết như Vũ Nương gửi Phan Lang chiếc hoa tai vàng, nhờ Phan Lang nói với chồng lập đàn trang ở bến Hoàng Giang,… đề là những tình tiết hoang đường. Nhưng cái hoang đường ấy tạo nên một giá trị nhân đạo sâu sắc cho tác phẩm.

Sự ra đi của Vũ Nương là điều khiến tất cả mọi người đau xót. Bi kịch của Vũ Nương cũng là bi kịch chung của những người phụ nữ xưa. Thông qua tác phẩm, Nguyễn Dữ đã tố cáo sự tàn khốc của chiến tranh đồng thời thức tỉnh con người đừng vì ghen tuông mù quáng mà có những hành động sai lầm.