1995 - năm bước ngoặt trong quan hệ quốc tế

28/07/2010 12:00

Vào tháng này 15 năm trước, nhiều sự kiện quan trọng trong quan hệ quốc tế của nước ta đã dồn dập diễn ra, trong đó nổi lên ba sự kiện: ngày 11-7 Tổng thống Hoa Kỳ B. Clinton tuyên bố bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Việt Nam; ngày 17-7 Việt Nam và Liên hiệp châu Âu (EU) ký Hiệp định khung, ngày 28-7 cờ đỏ sao vàng tung bay trước Trung tâm Hội nghị quốc tế của Brunei báo hiệu Việt Nam chính thức trở thành thành viên của Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN).

Những sự kiện này đặt dấu chấm hết đối với chính sách bao vây cô lập Việt Nam; kết thúc mối quan hệ không bình thường giữa nước ta và Hoa Kỳ sau những năm tháng chiến tranh, đối đầu; ghi nhận việc Việt Nam lần đầu tiên có quan hệ ngoại giao với tất cả năm nước ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc; đánh dấu việc Việt Nam hội nhập với khu vực - bậc thang đầu tiên trên con đường hội nhập với thế giới.

Chúng ta hãy lần tìm lại những nhân tố đã tạo nên bước ngoặt ngoạn mục như vậy.

Trước hết hãy nhìn lại bản thân. Vào những năm 80 thế kỷ trước nước ta lâm vào cuộc khủng hoảng kinh tế - xã hội trầm trọng; sản xuất đi xuống, lạm phát phi mã lên tới gần 800%/năm, đời sống nhân dân cực kỳ khó khăn. Thêm vào đó nước ta còn bị cô lập về chính trị, cấm vận về kinh tế; đồng minh chủ yếu về chính trị và đối tác chủ yếu về kinh tế là các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô đã sụp đổ.

Tình thế hiểm nghèo ấy càng thúc bách chúng ta phải đổi mới cả về đối nội lẫn đối ngoại, bắt đầu từ sự đổi mới tư duy. Về mặt kinh tế chúng ta đã rũ bỏ thể chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu, bao cấp; chấp nhận thể chế thị trường và kinh tế nhiều thành phần, mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại (về sau là hội nhập kinh tế khu vực và thế giới). Về mặt đối ngoại, trong sự biến động của thời cuộc lúc đó, chúng ta đã phát hiện những xu thế có lợi cho quan hệ quốc tế của mình. Đó là xu thế khu vực hóa và toàn cầu hóa.

Trên cơ sở đổi mới tư duy như vậy, ta đã xác định lợi ích cao nhất là xây dựng môi trường quốc tế thuận lợi nhất để thoát khỏi khủng hoảng, đưa đất nước tiến bước với một loạt phương châm “độc lập, tự chủ, rộng mở”; “kiên định về nguyên tắc, cơ động linh hoạt về sách lược”; “thêm bạn bớt thù”, “đa dạng hóa, đa phương hóa”, “làm bạn với tất cả các nước trong cộng đồng thế giới phấn đấu vì hòa bình, độc lập và phát triển”, “họ hàng xa không bằng láng giềng gần”; “tích cực, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế”…

Đi liền với những quyết sách lớn ấy là những chính sách cụ thể như khuyến khích xuất khẩu, thông qua Luật Đầu tư nước ngoài, xử lý các khoản nợ quốc gia tại Câu lạc bộ Paris và nợ tư nhân ở Câu lạc bộ London, đổi mới chính sách kiều hối…

Đó là về nhận thức và quyết sách của bản thân chúng ta. Tuy nhiên điều đó chưa đủ mà chúng còn cần những nhân tố khách quan thuận lợi. Như đã nói, đó là xu thế toàn cầu hóa, hợp tác để phát triển; đó là xu thế tập hợp khu vực vì hòa bình, ổn định và hợp tác; đó là xu hướng đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ đối ngoại, không chấp nhận “thế giới một cực”; đó là sự cạnh tranh giữa các nước lớn ở ngay khu vực Đông Nam Á.

Trên bàn cờ chung ấy Việt Nam là nước có uy tín chính trị cao qua các cuộc kháng chiến kiên cường giành độc lập và thống nhất Tổ quốc; có vị trí địa - chính trị và địa - kinh tế đặc biệt, lại đang tiến hành thành công công cuộc đổi mới, trở thành một thị trường nhiều tiềm năng, đầy tính hấp dẫn.

Tóm lại, những nhân tố thuận chiều từ cả ba phía “mình, người và thời thế” đã đưa tới bước ngoặt ngoạn mục trong quan hệ quốc tế của nước ta vào năm 1995.

Bước ngoặt ấy đã đem lại những kết quả nhãn tiền về cả ba mục tiêu chủ yếu của hoạt động đối ngoại. Vị thế đối ngoại mới đã củng cố mạnh mẽ hơn bao giờ hết môi trường quốc tế và khu vực thuận lợi cho nước ta. Vị thế ấy đã trực tiếp đóng góp vào việc mở rộng thị trường, đẩy mạnh xuất khẩu, gia tăng đầu tư nước ngoài để thực hiện những mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội của đất nước. Vị thế Việt Nam ở khu vực và trên toàn cầu không ngừng được nâng cao, việc gia nhập ASEAN năm 1995 thực sự là bậc thang vững chắc để nước ta hội nhập với đại khu vực châu Á-Thái Bình Dương (APEC); liên khu vực Á-Âu (ASEM) và toàn cầu WTO.

Kỷ niệm 15 năm diễn ra những sự kiện quan trọng trong quan hệ quốc tế của nước ta, điều bổ ích là rút ra những bài học kinh nghiệm.

Một là, bất kể trong tình huống phức tạp nào cũng cần bình tĩnh phân tích, đánh giá, tìm ra những xu thế có lợi nhất cho mình trên cơ sở đổi mới tư duy của bản thân, thoát khỏi những khuôn sáo cứng nhắc;

Hai là, phải xuất phát từ những lợi ích cao nhất của dân tộc để xác định trình tự ưu tiên cho mục tiêu cũng như hành động, không để những vấn đề thứ yếu gây trở ngại;

Ba là, những đổi mới ở bên trong và bên ngoài luôn gắn bó mật thiết với nhau, bổ sung, hỗ trợ nhau, cần được tiến hành nhịp nhàng trên quan điểm tổng thể;

Bốn là, một khi đã xác định quyết sách thì việc chọn lựa và kiến tạo thời cơ, xác định bước đi và hình thức tiến hành phù hợp luôn đóng vai trò quan trọng.

Thiết tưởng những bài học ấy vẫn giữ nguyên giá trị khi nước ta bước vào giai đoạn nước rút để trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại, trong một thế giới đầy biến động đang diễn ra quá trình “cơ cấu lại” cả về kinh tế lẫn sức mạnh của các quốc gia, khu vực và quan hệ quốc tế.