1. Sự phát triển của văn hóa trong buổi đầu thời cận đại.

- Vào buổi đầu của thời cận đại, văn học, nghệ thuật, tư tưởng có vai trò quan trọng trong việc tấn công vào thành trì của chế độ phong kiến và hình thành quan điểm, tư tưởng của con người tư sản.

- Về văn học, là thời kì xuất hiện nhiều nhà văn, nhà thơ lớn.

+ Ở Phương Tây xuất hiện những nhà tư tưởng tiến bộ, những nhà văn, thơ, nhà viết kịch nổi tiếng.

+ Cooc-nây (1606 - 1684), đại biểu cho bi kịch cổ điển Pháp; La Phông-ten (1621 - 1695) là nhà thơ ngụ ngôn Pháp; Mô-li-e (1622 - 1673) là người mở đầu cho nền hài kịch cổ điển Pháp...

- Về âm nhạc có Bét-tô-ven, nhà soạn nhạc thiên tài người Đức, những sáng tác của ông thấm đượm tinh thần dân chủ cách mạng. Mô-da (1756 - 1791) nhà soạn nhạc vĩ đại người Áo, người có cống hiến to lớn cho nghệ thuật hợp xướng.

- Về hội họa có Rem-bran (1606 - 1669) là hoạ sĩ, nhà đồ hoạ Hà Lan nổi tiếng về chân dung, phong cảnh.

- Những thành tựu về mặt tư tưởng, văn hóa.

+ Trào lưu Triết học Ánh sáng thế kỉ XVII - XVIII ở Pháp, tiêu biểu như Mông-te-xki-ơ (1689 - 1755); Vôn-te (1694 - 1778);  Rút-xô (1712 - 1778).

+ Nhóm Bách khoa toàn thư do Đi-đơ-rô (1713 - 1784) đứng đầu.

2. Thành tựu của văn học, nghệ thuật từ giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX.

a). Về văn học:

- Chủ nghĩa tư bản được xác lập trên phạm vi toàn thế giới và bước sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.

- Giai cấp tư sản nắm quyền thống trị, mở rộng và xâm lược thuộc địa thì đời sống nhân dân lao động bị áp bức ngày càng khốn khổ.

- Ở phương Tây có Vích-to Huy-gô (1802 - 1885) với Những người khốn khổ, thể hiện lòng yêu thương vô hạn đối với những người đau khổ, mong tìm hạnh phúc cho họ.

+ Lép Tôn-xtôi (1828 - 1910) với Chiến tranh và hòa bình, An-na Ka-rê-ni-na, Phục sinh… chống lại phong kiến Nga Hoàng, ca ngợi phẩm chất người dân dân Nga trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

+ Mác Tuên (1935 - 1910) với Những cuộc phiêu lưu của Tôm Xoay-ơ, trào phúng, hài hước, mang tinh thần phê phán sâu sắc...

+ Ngoài ra còn có Pu-skin (1799 - 1837); Ban-dắc (1799 - 1850)…

- Văn học ở phương Đông phản ánh cuộc sống của nhân dân dưới ách thực dân phong kiến, lòng khát khao và ý chí anh hùng quật khởi  trong đấu tranh cho độc lập tự do.

+ Ra-bin-đra-nát Ta-go (nhà văn hóa lớn của Ấn Độ) với những tác phẩm thơ, kịch, tiểu thuyết, truyện ngắn... tập Thơ Dâng thể hiện lòng yêu nước, yêu hoà bình và tình nhân đạo...

+ Lỗ Tấn (1881 - 1936) với những tác phẩm AQ Chính chuyện; Nhật kí người điên, Thuốc...

+ Hô-xê Mác-ti (1823 - 1893) nhà thơ nổi tiếng của Cu-ba tiêu biểu cho tinh thần đấu tranh, niềm tin vào thắng lợi cuộc đấu tranh dân tộc khu vực Mĩ Latinh.

b). Về nghệ thuật:

- Kiến trúc: Cung điện Vécxai được hoàn thành vào năm 1708; Bảo tàng Anh; Bảo tàng Lu-vrơ (Pa-ri, Pháp)...

- Hội hoạ: Họa sĩ Van Gốc (Hà Lan), Phu-gi-ta (Nhật Bản), Pi-cát-xô (Tây Ban Nha), Lê-vi-tan (Nga)…

- Âm nhạc: Nổi bật là Trai-cốp-xki (1840 - 1893) với Hồ thiên nga, Người đẹp ngủ trong rừng…

3. Trào lưu tư tưởng tiến bộ và sự ra đời của  chủ  nghĩa xã hội khoa học từ giữa thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX.

- Chủ nghĩa xã hội không tưởng:

Những nhà tư tưởng tiến bộ Xanh Xi-mông, Phu-ri-ê, Ô-oen mong muốn xây dựng một xã hội không có chế độ tư hữu, không có áp bức bóc lột... nhưng tư tưởng của họ không thực hiện được trong điều kiện chủ nghĩa tư bản vẫn được duy trì và phát triển.

- Triết học Đức và kinh tế chính trị học Anh:

+ Hê-ghen (1770 - 1831) và Phoi-ơ-bách (1804 - 1872) nhà triết học nổi tiếng người Đức. Hê-ghen là nhà duy tâm khách quan còn Phoi-ơ-bách là nhà duy vật siêu hình...

+ Khoa Kinh tế - chính trị cổ điển phát sinh ở Anh với các đại biểu là Xmít (1723 - 1790) và Ri-các-đô (1772 - 1823), “lí luận về  giá trị lao động” của hai ông chỉ mới nhìn thấy mối quan hệ giữa vật và vật chứ chưa thấy mối quan hệ giữa người với người.

- Chủ nghĩa xã hội khoa học:

+ Sự áp bức bóc lột của giai cấp tư sản giai đoạn chủ nghĩa đế quốc; phong trào công nhân phát triển, cùng với học thuyết chủ nghĩa xã hội khoa học ra đời do C.Mác và Ph. Ăng-ghen thành lập, được Lê-nin phát triển.

+ Nội dung: Kế thừa, phát triển có chọn lọc những thành tựu của khoa học xã hội và tự nhiên mà loài người đã đạt được, chủ yếu từ thế kỉ XIX (định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng, học thuyết tế bào,  thuyết tiến hóa của các giống loài, các trào lưu triết học cổ điển Đức, học thuyết kinh tế Anh và lý luận về chủ nghĩa xã hội không tưởng ở Pháp).

+ Học thuyết gồm ba bộ phận chính: Triết học, kinh tế - chính trị học và chủ nghĩa xã hội khoa học (chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử kết hợp chặt chẽ với nhau).

+ Học thuyết được xây dựng trên quan điểm, lập trường giai cấp công nhân, thực tiễn đấu tranh của phong trào cách mạng vô sản thế giới, hình thành hệ thống lý luận vừa khoa học vừa cách mạng.

+ Chủ nghĩa Mác - Lê-nin là cương lĩnh cách mạng cho cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa tư bản, xây dựng xã hội cộng sản. Mở ra kỷ nguyên mới cho sự phát triển của khoa học (tự nhiên và xã hội, nhân văn).