Có sự khác nhau giữa kiểu nhà nước phương đông và phương tây cổ đại về nhiều mặt như điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và chính trị
Nhà nước chủ nô xuất hiện ở phương Đông

Do điều kiện về tự nhiên, chống ngoại xâm và làm thủy lợi mà nhà nước chiếm hữu nô lệ phương Đông xuất hiện sớm hơn nhiều so với các nhà nước phương Tây, điển hình là các nhà nước Ai Cập, Lưỡng Hà, Trung Quốc, Ấn Độ cổ đại.
Tuy nhiên, quá trình hình thành nhà nước lại diễn ra rất chậm chạp và kéo dài. Trong giai đoạn này, nhà nước tồn tại và phát triển trên cơ sở đan xen giữa chế độ công hữu còn chế độ tư hữu mới hình thành, chưa phát triển lắm.
Nhà nước chủ nô xuất hiện ở phương Tây

Khi lực lượng sản xuất đã phát triển ở trình độ tương đối cao thì nhà nước chủ nô phương Tây xuất hiện, điển hình là nhà nước Hy Lạp, La Mã cổ đại.
Nguyên nhân cơ bản là sự xuất hiện chế độ tư hữu tư nhân đã làm xã hội phân hóa thành giai cấp, mâu thuẫn giai cấp và đấu tranh giai cấp.
Ngược lại với phương Đông, quá trình biến đổi của xã hội phương Tây diễn ra sâu sắc, tổ chức thị tộc, bộ lạc thoái hóa và tan rã từng bước, và dần hình thành nên nhà nước. Qua mỗi lần cải cách xã hội thì tổ chức thị tộc, bộ lạc lại càng nhanh bị tan rã và nhà nước ngày càng xuất hiện rõ nét hơn.