Từ xa xưa, ông cha ta đã để lại biết bao kinh nghiệm và những bài học ý nghĩa cho con cháu, những bài học và kinh nghiệm ấy vẫn luôn được gìn giữ và phát huy, ăn sâu vào mỗi người con Việt Nam cho tới ngày hôm nay. Có lẽ chính vì ý nghĩa và bài học chứa đựng trong những câu ca dao tục ngữ ấy mà ông cha ta đã khẳng định rằng “Tục ngữ là túi khôn của nhân dân”.

Túi là một khái niệm chỉ những vật dụng đựng đồ quen thuộc của đời sống con người, túi có thể được làm từ rất nhiều chất liệu như: vải, nilong, cói, giấy, da,… chúng thường được thiết kế đa dạng và phong phú phù hợp với mục đích sử dụng của con người. “Khôn” là một tính từ chỉ sự thông minh, trí tuệ, trí khôn của con người, nói theo cách khoa học đó là chất xám của con người.

Tuy nhiên mỗi người sẽ có chất xám – trí khôn khác nhau và không phải ai sinh ra cùng đều có thể có trí khôn khác người, những người như thế rất ít ỏi. Trí thông minh hay trí khôn đều phải nhờ vào sự kiên trì, học tập và nỗ lực rèn luyện của con người, bởi nó không phải ngẫu nhiên mà có. Vậy tại sao tục ngữ lại là túi khôn của nhân dân? Tục ngữ Việt Nam là tinh hoa của nhân loại, đó là những câu nói có nhịp điệu, mang tất cả những giá trị kinh nghiệm, bài học quý giá trong cuộc sống.

Những câu tục ngữ đó đã được đúc kết từ những kinh nghiệm hay nhất của những người khôn ngoan ở khắp nơi, mọi lĩnh vực cuộc sống. Chính vì vậy tục ngữ chính là túi khôn của nhân dân. Con người khác với các loài vật khác ở trí tuệ, từ trí tuệ đã phát sinh ra ngôn ngữ mà tục ngữ lại là thành tựu của ngôn ngữ, của trí tuệ và kinh nghiệm sống của loài người. Hơn nữa, tục ngữ trở thành túi khôn của nhân dân bởi chính nó là kinh nghiệm của nhiều thế hệ tổ tiên, ông cha ta đã từng trải qua lao động sản xuất, thế hệ đi trước đã từng sống trong hoàn cảnh khắc nghiệt nhất và đủ cả: thiên tai, bệnh dịch, nghèo đói, chiến tranh,…

Từ chính kinh nghiệm trải đời ấy mà ông cha ta đã dùng trí tuệ của mình đúc rút ra những kinh nghiệm, bài học rồi dùng tục ngữ để truyền lại cho thế hệ mai sau. Kho tàng tục ngữ của Việt Nam ta là một túi khôn rất lớn với rất nhiều khía cạnh cuộc sống đã được đề cập đến như: tục ngữ về lao động sản xuất, về thiên nhiên, về học tập, về cách đối nhân xử thế,… Điển hình các câu tục ngữ về thiên nhiên như “Nước chảy đá mòn”, câu tục ngữ về học tập như “Đi một ngày đàng học một sàng khôn”, rồi về đạo đức con người như “Thương người như thể thương thân”…

Có thể khẳng định rằng, tục ngữ chính là túi khôn của nhân dân, tục ngữ của Việt Nam nói riêng và cả tục ngữ của các nước trên thế giới nói chung là một túi khôn của cả nhân loại. Là người học sinh, thế hệ trẻ, chúng ta cần phải học hỏi, ra sức tìm hiểu, giữ gìn và phát huy giá trị tục ngữ của dân tộc.

Qua bao thăng trầm lịch sử, ông cha ta đã để lại cho nhân dân Việt Nam nhiều tài sản quý giá, trong đó ca dao tục ngữ là những tài sản quan trọng và vô giá. Ca dao là lời bài hát từ trái tim người Việt, là lời tâm sự, là tiếng than thở, là nỗi niềm thầm kín của những con người Việt Nam. Ngược lại, tục ngữ được đúc kết từ kinh nghiệm thực tiễn của cha ông ta để lại cho con cháu.

Trong đời sống lao động hàng ngày, ông cha ta đã đúc kết ra rất nhiều kinh nghiệm, những kinh nghiệm lâu đời đó đã được khẳng định, chứng minh qua thực tiễn hàng ngày và đã được thể hiện dưới những câu nói, những câu hát, những câu thơ mang tính chất đơn giản. Qua thời gian, nhờ sự sáng tạo của nhân dân, những câu nói thường ngày đã ngàng càng phát triển có vần điệu, giàu hình ảnh. Từ đó, trở thành tục ngữ, thành những “túi khôn” của nhân dân. Những “túi khôn” giúp chúng ta vận dụng trong đời sống, thực tiễn ở mọi lúc, mọi nơi. “Túi khôn” tức là cái vật dụng trong đó chứa tất cả trí khôn, những tinh hoa được đúc kết từ thực tiễn được coi là kim chỉ nam trong cuộc sống con người. Tục ngữ dân gian Việt Nam là thành tựu của ngôn ngữ, của trí tuệ và kinh nghiệm sống, phản ánh chung về những kinh nghiệm, luân lí, công lí, phán xét của con người. Ví dụ như: “Bút sa gà chết”, “Có tật giật mình”, “Cơm treo, mèo nhịn đói”, “Việc bé, xé ra to”, “Một điều nhịn, chín điều lành”, hay như “Đi chợ ăn quà, về nhà đánh con”, “Gà cựa dài thì rắn, gà cựa ngắn thì mềm”…

Trong lao động, con người dần dần được tôi luyện, con người học được cách phân biệt cái tốt, điều xấu, thiệc, ác. Những câu tục ngữ thường sâu lắng, là những tư tưởng, quan điểm mà dân gian ta gửi gắm vào đó, chúng chính là những suy nghĩ, những điều thấm thía mà ông cha ta đã tích lũy được. Giữa người với người xuất hiện những câu tục ngữ rút ra ở sinh hoạt, có tính chất nhận xét, giải thích, khuyên răn, theo một luân lí và thế giới quan cảm nhất định. Kho tục ngữ Việt Nam còn lại đến ngày nay là một bằng chứng của sự đấu tranh với thiên nhiên, những kinh nghiệm lao động sản xuất, kinh nghiệm về học tập, cách xử thế… của cha ông.

Những câu tục ngữ về thiên nhiên thể hiện rất rõ đó là “túi khôn” và lời khuyên nhủ của ông cha ta muốn truyền đạt tới con cháu đời sau như : “Nước chảy đá mòn”, “Ở bầu thì tròn ở ống thì dài”, “Cầu vồng móng cụt, không lụt thì mưa”, “Ếch kêu uôm uôm, ao chuôm đầy nước”…. Hay những câu tục ngữ về cách tiên đoán thời tiết như: “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa. Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm”, “Đừng giống buồm trong giông bão”, “Kiến đen tha trứng lên cao. Thế nào cũng có mưa rào rất to”….Về học tập, cha ông ta có những kinh nghiệm quý được đúc kết qua các câu tục ngữ như : “Học một biết mười”, “Đi một ngày đàng học một sàng khôn”, “Học ăn, học nói, học gói, học mở”, “Học thầy không tày học bạn”, “Tiền học lễ, hậu học văn”, “Học đi đôi với hành”… Phong phú hơn cả, quý báu hơn cả là trí khôn của người xưa trong cách rèn luyện nhân cách, đạo đức làm người. Trong vấn đề này, tục ngữ còn lưu lại những bài học vô giá như: “Tốt gỗ hơn tốt nước sơn”, “Uống nước nhớ nguồn”, “Lá rụng về cội”… Hay những câu cổ vũ, muốn làm mọi người thêm vững niềm tin vào tương lai như: “Còn nước còn tát”, “Có công mài sắt, có ngày nên kim”, “Lửa thử vàng, gian nan thử sức”…

Mọi câu tục ngữ đều đã được chứng thực vào mọi lĩnh vực trong cuộc sống thực tiễn của chúng ta. Vấn đề về thiên nhiên, các câu tục ngữ đều được dựa trên những hiện tượng thường xuyên của tự nhiên của gió, của nắng mưa, bão táp, các hiện tượng của ngày, của năm, của tháng, của mùa. Chúng ta như được truyền thêm sức mạnh tri thức cho mình khi dần trưởng thành qua những câu tục ngữ, qua “túi khôn” của nhân dân. Bước ra xã hội, ông bà ta lại khuyên nhủ, dạy dỗ con cháu rất nhiều việc nhưng có những việc thì chính chúng ta khi đã trải qua thì các thấm thía các câu tực ngữ, những lời dạy đúng đắn của cha ông.

Tục ngữ Việt Nam thể hiện những vấn đề trong xã hội, như một hành trang kiến thức, một kiểu thể loại văn học dân gian, ông cha ta để lại giúp chúng ta có thể sử dụng như một công cụ hữu ích trong công việc, cuộc sống. Tục ngữ vừa mang tính chất dân gian, dễ hiểu, gần gũi với đời thường, vừa đúng đắn thiết thực với con người. Có những câu tục ngữ thông qua một số sự vật, hình ảnh, thường là những sự vật tiêu biểu, phổ biến để ẩn ý, làm người nghe phải suy nghĩ, liên tưởng đến một vấn đề nào đó có nghĩa tương tự trong cuộc sống. Tục ngữ còn được sử dụng trong những lối chơi chữ, đối nghĩa, những câu thơ mang tính đối đáp. Vì vậy, tục ngữ càng thâm sâu, đúng đắn và hữu ích hơn trong thực tiễn.

Chính vì vậy, câu “tục ngữ là túi khôn” của nhân dân quả không sai. Tục ngữ như một ngọn đèn chân lí của xã hội bất diệt, song hành cùng thời gian và trí tuệ con người Việt.